SEYİD FƏZLULLAHIN HƏYATINA QISA BİR BAXIŞ

Noy15

XX-XXI ƏSRLƏRİN BÖYÜK MÜCTƏHİDİ VƏ MÜTƏFƏKKİRİ SEYİD MÜHƏMMƏDHÜSEYN FƏZLULLAHIN

HƏYATINA QISA BİR BAXIŞ

SEYİD FƏZLULLAHIN FİQHİ MƏQAMI VƏ SİYASİ MÖVQELƏRİ

Mərhum Ayətullah Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah h. q. təqvimi ilə 19 şəban 1354-cü ildə (m. 16 noyabr 1935-ci ildə) Nəcəfdə anadan olmuş və 1966-cı ildən ömrünün sonuna kimi (04.07.2010) Beyrutda yaşamışdır.

Seyid Fəzlullah Nəcəfi-əşrəfdə olduqca böyük elmi hövzə əhatəsində böyümüş və formalaşmışdır. O, hələ kiçik yaşlarından dini təhsil almışdır (təxminən 9 yaşlarında). İlk təhsilini atasından almış, təxminən 16 yaşında dərsi-xaricə (magistr və doktorantura səviyyəsinə) başlamışdır. O zamanlar hövzənin Seyid Əbülqasım Xoyi, Seyid Möhsün əl-Həkim, Seyid Mahmud Şahrudi və Şeyx Hüseyn Helli kimi ustadlarından dərs almış və Molla Sədra Badkubinin “Əsfar” dərslərində iştirak etmişdir. Seyid Fəzlullah o dövrdə öz elmi təhsili sahəsində tanınmış tələbələrdən olmuşdur. Bu barədə belə qeyd edilir ki, hətta Seyid Şəhid Mühəmmədbaqir əs-Sədr Seyid Fəzlullahın elmi mübahisələrinin izahını Seyid Xoyiyə aparmışdır ki, Fəzlullahın fəzilətini göstərsin. Bu məsələ sonralar Seyid Fəzlullahın dini rəhbər Xoyinin yanında böyük etibar sahibi olmasına və alim müctəhiddən asılı olan işlərdə ona mütləq vəkalət verməsinə gətirib çıxarmışdır. Seyid haqqında o da yazılmışdır ki, o, dərslərdə və hafizlikdə öz yaşıdlarından çox irəlidə olmuş və fərqlənmişdir. O zamanlar Nəcəfdə təhsil alan tələbələr ondan bir çox mövzulara aydınlıq gətirməyi və şərh etməyi istəmişlər. Beləcə, Seyid fiqh və üsul müəllimi olaraq elmi fəaliyyətə başlamışdır.

Qeyd etdiyimiz kimi, o, Livanda mərhum Ayətullah Xoyinin səlahiyyətli vəkili olmuş və Beyrutda İslam Şəriəti İnstitutunun əsasını qoymuşdur. Seyid Fəzlullah müasir Livanın ən görkəmli şiə fəqihi olmuş və sionist qəsbkarlara qarşı müqavimət xəttinin simvollarından biri olmuşdur. Seyid Fəzlullahın 45 illik fəaliyyətinin nəticəsi Beyrutda dərrakəli şiələrin yeni nəslinin yetişdirilməsidir. Seyid Fəzlullah məktəbinin məzunları son yarım əsrdə Livanın ən mühüm dini, ictimai və siyasi liderləridir. Onun fiqh və üsul elmləri sahəsində dərsi-xaricin tədris olunmasında bir neçə onillik təcrübəsi var idi.

Ustadı Ayətullah Xoyinin Nəcəfdə vəfatından sonra (08.08.1992) Seyid Fəzlullah ərəb dünyasında, ələlxüsus Livan və Suriyada dindar gənc nəsil arasında (Nəcəf və Qumun ənənəvi hövzələrində yox) şiə dini rəhbərliyinin müdrik namizədlərindən biri kimi müzakirə olunurdu.

Onun ənənəvi fiqhi və üsuli mirası bilməklə yanaşı müasiri olan dini rəhbərlərin əksəriyyətində görünməyən üç xüsusiyyəti də var idi:

1. Yeni fiqhi fitvanı və etiqadi rəyi və yeni tarixi anlayışı ifadə etmə cəsarəti;

2. Müasir dünya ilə tanışlıq;

3. Heç bir məzhəbi təəssübkeşliyin olmaması, dini dözümlülüyə sahib olması və söhbətcil olması.

Həqiqətən də, Seyid Fəzlullah müasir gənc dini rəhbərlər arasında zəmanəyə uyğun fitvalar verməkdə ən yenilikçi və çağdaş dünyanın siyasi, ictimai və iqtisadi mürəkkəbliklərinə daha çox bələd olanlardan biri idi. O, müasir islamşünaslar arasında şiə etiqadi məsələləri sahəsində onların ən müxalif olanlarının zümrəsinə daxil idi.

İşğal edilmiş Fələstinin məzlum xalqının hüquqlarını şiddətlə müdafiə edən və ABŞ-ın Orta Şərqdəki təcavüzkar siyasətinə qarşı çıxan Seyid Fəzlullahın aydın siyasi mövqeyi onu Livanda, bəlkə, bütün ərəb dünyasında ən görkəmli azadlıq və müqavimət dini rəhbərinə çevirmişdi. Livan Hizbullahının rəhbərləri və korpusu onun tələbələri və şagirdləri olmuşlar.

Seyid Fəzlullah sağlığında Ayətullah Xomeyninin şiə dünyasındakı siyasi rəhbərliyini qəbul etmişdi.

Onun Ayətullah Müntəziri ilə yaxşı münasibətləri olub.

Ağayi-Xamənəiyə gəlincə Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah Ruhullah Xomeyninin vəfatından və Seyid Əli Xamənəinin rəhbər seçilməsindən sonra İran rəhbərinin (Ağayi-Xamənəinin) mərcə’liyi (dini rəhbərliyi) məsələsi ilə müxalifət etmiş və Tehranla olan əlaqəsi uzun müddət gərgin olmuşdur. Seyid Fəzlullah Ağayi-Xamənəini İran İslam Respublikasının rəhbəri kimi tanısa da, onu dünya müsəlmanlarının vəliyyi-əmri (lideri), yaxud dünya şiələrinin rəhbəri hesab etmirdi. Ən əsası isə o, heç bir vaxt Ağayi-Xamənəinin mərcəiyyətini (dini rəhbərliyini) qəbul etməmişdir. Seyid Fəzlullah Ağayi-Xamənəinin mərcəiyyətinin (dini rəhbərliyinin) iranlı olmayan ən mühüm tənqidçisi olub.

Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah İran İslam Respublikası və Seyid Əli Xamənəi ilə olan problemləri barəsində belə demişdir: “Bəziləri mənə demişdir ki, problem sənin fikirlərin və fitvaların deyildir, əksinə məsələ Küveyt dinarı və Səudiyyə rialıdır. Mümkündür ki, sən öz dini rəhbərliyin vasitəsilə bu pulları öz tərəfinə çəkəsən. Məhz buna görə mənim dini rəhbərliyimi bir təhlükə hesab edirdilər. İkinci məsələ dini rəhbərin ərəb olması məsələsi idi. Bir çoxlarının dini rəhbərin ərəb olmasından xoşu gəlmirdi. Üçüncüsü isə mənim dini rəhbərliyim Xamənəinin mərcəiyyəti (dini rəhbərliyi) üçün bir təhlükə idi, çünki mənim mədəni və siyasi görüşlərim onun görüşlərindən daha açıq idi. Çoxu istəyirdi ki, dini rəhbərlik İranda qalmış olsun. Hətta Ağayi-Sistaninin dini rəhbərliyi ilə İrakın xüsusi siyasi şərtlərinə görə çarəsizlikdən razılaşmışdılar”[1].

Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah Seyid Əli Xamənəinin fəqih olmadığına inanırdı. O, bəzən xatırladırdı ki, Ruhullah Xomeyninin vəfatından əvvəl şəxsən özü Xamənəidən eşitmişdir ki, o (yəni Xamənəi), musiqi kimi bəzi fiqhi məsələlərdə Ayətullah Müntəzirinin fikrinə tabedir. Seyid Fəzlullah deyirdi: “Ayətullah Xomeyninin vəfatından əvvələ qədər bəzi məsələlərdə müqəllid olmuş bir şəxs necə oldu ki, gözlənilmədən şiələrin mərcəi-təqlidi oldu?”

O, bu mövzunu siyasi bir mövzu hesab edirdi və belə düşünürdü ki, bir fiqhi mövzunu siyasiləşdirmək mərcəiyyət (dini rəhbərlik), onun tarixi və ənənəvi məqamı üçün zərərlidir. O, İran tərəfindən ona göstərilən təzyiqlərə baxmayaraq, Seyid Əli Xamənəinin fiqhi məqamının və vəlayətinin təsdiq edilməsi barəsində heç vaxt danışmamışdır.

Seyid Əli Xamənəi də Seyid Fəzlullahın nüfuzunu və dini rəhbərliyini Livan Hizbullahı və Livan şiələri arasında özünün siyasi nüfuzuna maneə kimi görürdü. Ona görə də onun ictihad gücünə sahib olmadığını, hətta bid’ətçi və şiəliyin məşhur fikirlərinə zidd olan fikirlərə sahib olduğunu göstərməyə çalışırdı.

AYƏTULLAH XOMEYNİNİN

VƏFATINDAN SONRA LİVANDA ŞİƏ DİNİ RƏHBƏRLİYİ

Ayətullah Seyid Fəzlullah Muna Sukəriyyəyə verdiyi ətraflı müsahibəsində (2007-ci ildə dərc edilib.) Ayətullah Xomeyninin vəfatından sonra Livanda şiə dini rəhbərliyi, İran İslam Respublikası qüvvələrinin mərcəiyyət (dini rəhbərlik) işinə müdaxiləsi, dini rəhbərlik barəsində Livan Hizbullahının mövqeləri, Ağayi-Xamənəinin baxışı və İran rəhbərinin öz mərcəiyyəti ilə üzləşmə metodu barəsində mühüm məqamları bəyan etmişdir. Bu müsahibənin bəzi başlıqlarının tərcüməsi belədir.

Seyid Fəzlullah mərcəiyyət (dini rəhbərlik) məsələsində Hizbullahla olan ixtilafını belə izah edir: “Hizbullahdakı qardaşların diqqəti İrana yönəlmişdi. İranda isə elə şəxslər var idi ki, müstəqil şəxs istəmirdilər, hətta həmin şəxs dini rəhbərliyin başında olsa da və onlar tərəfindən dəstəklənsə də. Onlar dini rəhbər kimi qondarıb ortaya çıxardıqları dini rəhbər olmayan bir şəxs üçün mənim dini rəhbərliyimi təhlükə görürdülər. …

Hizbullahdakı qardaşların mənim dini rəhbərliyimə qarşı mənfi mövqe tutması təbii idi. Bu da İrandakı bəzi xətlərlə uyğun gəlirdi”[2].

“İslam Respublikasının mənimlə mənfi münasibəti o zaman başladı ki, bir tərəfdən adım dini rəhbərlər arasında qeydə alındı, digər tərəfdən İranda bəzi xətlər mənim mərcəiyyətimi (dini rəhbərliyimi) Ağayi-Xamənəinin mərcəiyyətinə maneə kimi gördü. Buna görə də mənim mövqeyimi ictimaiyyətin gözündən salmağı planlaşdırdılar. Bu məqsədə çatmaq üçün bəzi fikirlərim və düşüncələrimə görə mənə qarşı mövqe tutanları təşviq etməkdən, Hizbullahın rəhbərlərini və üzvlərini hər vasitə ilə mənə qarşı qızışdırmaqdan tutmuş başqa bir çox mənfi üsullara əl atdılar. Mənə qarşı mənfi mövqedə olan hər kəsi təşviq edirdilər. Həm də mən müstəqil idim və tabeçilik göstərmirdim. İran İslam İnqilabını dəstəkləməyimə baxmayaraq, sırf ona tabe deyildim, özümün xüsusi düşüncələrim var idi ki, onların bir neçəsi İslam İnqilabının bəzi xətləri ilə kəsişir və bəziləri isə bir-biri ilə üst-üstə düşmürdü”[3].

“Çox təbii haldır ki, indi İran, ələlxüsus Ağayi-Xamənəinin nöqteyi-nəzərindən məqsədə uyğun olaraq hesab edir ki, İranın vəlayəti-fəqih nəzəriyyəsinə köklənməsi etibarilə dini rəhbərlik İranda olsun. Onların nöqteyi-nəzərindən dini rəhbər (mərcə’) vəlayəti-fəqihin müdafiəçisi olmalıdır. Belə bir şey o vaxt həqiqət tapa bilər ki, dini rəhbər (mərcə’) həmin İran dairəsinin, Qum Hövzəsinin mühasirəsində olsun, istər vəliyyi-fəqih olsun, istərsə də vəlayəti-fəqihin müdafiəçilərindən olsun. Bu həmin məqamda məsələnin aydınlaşdırılmasıdır. Lakin İran hökuməti dini rəhbərliyin Qumda olmasını zəruri hesab etməklə yanaşı siyasi əsaslarla Nəcəf dini rəhbərliyini də təsdiq edir. Biz bu vəziyyəti onlar Ağayi-Sistanini təsdiq edəndə gördük. Çünki İrakdakı şəraiti, xüsusən də oradakı şiələrin vəziyyətini tarazlaşdırmaq üçün ona ehtiyacları var idi”[4].

Araşdırma:

a) Ağayi-Xamənəi dövründə İran İslam Respublikası tərəfindən təsdiq edilmiş dini rəhbərlik üçün zəruri şərt İran sakini olmaq, ikincisi vəlayəti-fəqihin müdafiəçisi olmaq, üçüncüsü və ən əsası dini rəhbərin sırf tabeçi olması və müstəqil olmamasıdır. O, ə’ləm dini rəhbər olsa da belə, müstəqil dini rəhbəri qəbul etmir. O, təsdiq olunmuş müstəqil dini rəhbərlə də razılaşmır, sırf tabeçilik istəyir.

b) Livan Hizbullahı mərcəiyyət (dini rəhbərlik) məsələsində sırf İslam Respublikasının diktə etdiyi siyasətlərə tabe olmuş və ona əsaslanaraq Seyid Fəzlullahın mərcəiyyətinə (dini rəhbərliyinə) qarşı çıxıb İran hökumətinin aləti kimi onun mövqeyini məhv edib zəiflətməyə çalışmışdır.

c) İran İslam Respublikası Seyid Fəzlullahın dini rəhbərliyini Ağayi-Xamənəinin dini rəhbərliyi üçün təhlükə kimi qiymətləndirmişdir. Fəzlullahın mərcəiyyətinin qeydə alınması ilə İslam Respublikası onu gözdən salmağı planlaşdırmışdır. Bu dağıdıcı proqram üç yanaşmaya əsaslanırdı:

1. Fəzlullahın hər hansı bir müxalifini istənilən yolla həvəsləndirmək;

2. Fəzlullahın fikir və düşüncələrinə qarşı çıxanları müstəsna olaraq təşviq etmək;

3. Hizbullah liderlərini və korpusunu ona qarşı qızışdırmaq.

SEYİD FƏZLULLAHIN İSTİDLALİ VƏ

FİTVAİ FİQH SAHƏSİNDƏ YAZDIĞI ƏSƏRLƏRİ

Seyid Fəzlullah əsərləri çox olan bir alimdir. İslam elmlərinin müxtəlif sahələrinə aid onlarla müəllif əsərləri ilə yanaşı, o, həm də istidlali fiqhdə məhsuldar təcrübəyə malikdir. Onun fiqhi tədqiqatları və fiqhdən keçdiyi dərsi-xariclərinin şagirdləri tərəfindən yazıldığı və 1374-cü (m. 1995-ci) ildən bəri nəşr olunduğu təqrirləri 25 cilddən çoxdur. Aşağıdakı əsərləri buna misal göstərə bilərik:

1. “Kitabul-cihad” (“Cihad” kitabı);

2. “Kitabun-nikah” (“Nukah” kitabı);

3. “Kitabul-ət’imə vəl-əşribə” (“Yemək və içmək” kitabı);

4. “Kitabul-vəsiyyə” (“Vəsiyyət” kitabı);

5. “Kitabul-qur’ə vəl-istixarə” (“Püşk və istixarə” kitabı);

6. “Kitabus-sayd vəz-zəbahə” (“Ovçuluq və kəsim” kitabı);

7. “Risalətun fir-rəda’” (“Süd əmmə haqqında risalə”);

8. “Fiqhul-icarə” (“İcarənin fiqhi hökmləri”);

9. “Fiqhul-məvaris vəl-fəraiz” (“İrsin fiqhi hökmləri”);

10. “Fiqhul-qəza” (“Qəzavətin fiqhi hökmləri”);

11. “Fiqhuş-şirkə” (“Şərikliliyin fiqhi hökmləri”);

12. “Fiqhul-həcc” (“Həccin fiqhi hökmləri”);

13. “Fiqhut-təlaq” (“Talağın fiqhi hökmləri”);

14. “Fiqhul-həyat” (“Həyatın fiqhi”);

15. “Əl-Yəmin vəl-əhd vən-nəzr” (“And, əhd və nəzir” kitabı);

16. “Səlatul-cumuə” (“Cümə namazı”);

17. “Əl-Büluğ” (“Həddi-büluğa çatma”);

18. “Qaidətu-la zərərə və la zirarə” (“Zərər vermək və zərərə zərərlə qarşılıq vermək yoxdur” qaydası haqqında risalə) və s.

Fitvai fiqhdə ən azı beş kitabı nəşr edilmişdir:

1. “Dəlilul-mənasik” (“Həcc kitabçası”) (1374 – m. 1995);

2. “Əl-Məsailul-fiqhiyyə” (“Fiqhi məsələlər”) (1375 – m. 1996);

3. “Əl-Fətavəl-vadihə” (“Açıq-aydın fitvalar”) (1376 – m. 1997);

4. Üç cilddən ibarət ən mühüm fitva kitabı “Fiqhuş-şəriə”  (“Dərindən düşünülmüş şəriət”) (1377 – m. 1998);

5. Və nəhayət, “Əhkamuş-şəriə” (“Şəriət hökmləri”) (1382 – m. 2003).

Qurana dair tədqiqatları aşağıdakılardan ibarətdir:

1. “Təfsirun min vəhyil-Quran” (“Qurandan ilhamlanmış təfsir”) adlı 25 cildlik təfsir;

2. “Əl-Hivar fil-Quran” (“Quranda dialoq”);

3. “Üslubud-dəvəti fil-Quran” (“Quranda dəvət üsulu”);

4. “Dirasatun və buhusun Quraniyyə” (“Quran tədqiqatları və araşdırmaları”);

5. “Mutarəhatun fi qəzaya Quraniyyə” (“Quran mövzularında müzakirələr”);

6. “Min irfanil-Quran” (“Quran maarifindən …”)

7. “Hərəkətun-nübüvvəti fi müvacəhətil-inhiraf” (“İnhiraf qarşısında peyğəmbərlik hərəkatı”)

Onun Quranın tədqiqatına dair yazdığı yuxarıda qeyd olunan çoxsaylı əsərlərlə yanaşı dini mövzularda qələmə aldığı üç kitabı da var:

1. “Peyğəmbərlərin məsumluğunda müraciətlər”;

2. “Təkvini (kosmik) vəlayət”;

3. “Cənnət yalnız müsəlmanlar üçündürmü?”

Bu diqqətəlayiqdir. Seyid Fəzlullah Əhli-Beytin təlimlərini izah edərkən bir neçə əsər yazmışdır: “Qədir ətrafında İslam nəzəriyyəsi”, “Haqqın ölçüsü – Əli”, “Zəhra – nümunəvi qadın”, “Əhli-Beytin həyat tərzi”, “Kumeyl duasının şərhi” və “Səhifeyi-Səccadiyyənin şərhi”.

SEYİD FƏZLULLAHA QARŞI DİNİ TƏƏSSÜBKEŞLİYİN

VƏ SİYASİ GÜCÜN XOŞAGƏLMƏZ ƏLAQƏLƏNDİRMƏSİ

Seyid Fəzlullahın dini rəhbərliyinin Seyid Xamənəinin dini rəhbərliyinə mane olması barədə dəqiq fikir söylənildiyi vaxt Fatimeyi-Zəhranın (ə) başına gələn hadisələrə və imamların təkvini (kosmik) vəlayətinə yenidən baxış keçirilməsində Seyid Fəzlullahın fərqli fikirləri ənənəvi dini rəhbərləri ona qarşı yönəltmək, onun şəxsiyyətini məhv etmək və iğtişaş yaratmaq üçün yaxşı bir bəhanə kimi müəyyənləşdirildi. Siyasi hakimiyyət və dini təəssübkeşlər əl-ələ verdi və beləliklə də, Seyid Fəzlullahın ictihadı və şiəliyi şübhə altına alındı!

Qüds Qüvvələri[5] ilə əməkdaşlıqda ittiham olunan şübhəli hərəkat Qum və Nəcəf alimlərindən Seyid Fəzlullahın şiə əqidəsinin doğruluğunu soruşur. Bu cür mütəşəkkil, təşkil olunmuş suallar  h. q. təqvimi ilə 1411-ci ilin ramazan ayından (h. ş. 27 esfənd 1469 – m. 18 mart 1991) başlayır.

Bu suallara mərhum Ayətullah Fazil Lənkərani 1372-ci ilin bəhmən ayında (m. yanvar ayı 1994 ), mərhum Ayətullah Bəhcət isə 1375-ci ilin aban ayında (m. oktyabr ayı 1996) cavab verir.

Lakin mərhum Ayətullah Mirzə Cavad Təbrizinin 27 zilhiccə 1417 (h. ş. 15 ordibeheşt 1376 – m. 5 may 1997) tarixli hökmü məsələyə başqa ölçü verir: “Mən dəfələrlə qeyd etmişəm ki, (S. M. Fəzlullah) zall və muzildir (yəni özü azğındır və başqalarını da azdırır). Onu və əsərlərini təbliğ etmək, kitablarını oxumaq icazəli deyildir. Azğın olduğuna və ictihadı da sübuta yetmədiyinə görə ona təqlid etmək olmaz. Hər bir möminin məzhəbin haqq əqidələrini müdafiə etməsi və bu cür fikirlərə qail olan möminləri agah etməsi vacibdir ki, onlar azğın ruhaninümaların (yalançı ruhanilərin) təsiri altına düşməsinlər!”

Mərhum ustad Ayətullah Təbrizi, əlbəttə, ömrünün axırına qədər Ağayi-Xəmənəinin ictihadı və hökumətin Hövzəyə və mərcəiyyətə (dini rəhbərliyə) müdaxiləsi barəsində bir kəlmə də danışmamışdır.

Ayətullah Vəhid Xorasani də 1376-cı ilin mehr ayında (m. sentyabr 1997) Seyid Fəzlullahın zəlalətdə olduğunu təsdiq etmişdir. Ağayi-Xamənəi də sualın fərz olunan hissəsində (Seyid Fəzlullahın mərcəiyyət və ictihadında problemin olması təsəvvürü) Seyid Fəzlullaha təqlid etməkdən vaz keçməyi doğru hesab etmişdir[6].

Ayətullah Müntəziri əksər dini rəhbərlərdən fərqli olaraq Seyid Fəzlullahı nəinki təfsiq etməmiş, hətta o ağır mühitdə onun elmini və xidmətlərini tərifləmişdir. O, Seyid Fəzlullahın mərcəiyyəti (dini rəhbərliyi) və fikirləri ilə bağlı verilən həmin şübhəli suallardan birinə belə cavab yazmışdır: “Həzrət Ayətullah Seyid Fəzlullah Beyrutda İslama xidmət edən müctəhid alimdir və onun elmindən və kitablarından istifadə olunur!” (h. ş. 22 fərvərdin 1384-cü il – m. 11 aprel 2005-ci il)

Ayətullah Müntəzirinin Seyid Fəzlullahı müdafiə etməsi məzhəbi təəssübkeşliyin və siyasi gücün xoşagəlməz birləşməsinə ağır gəldiyi üçün verilən cavaba şübhə ilə yanaşdılar və rəsmi olaraq bu barədə Ayətullah Müntəziridən izahat istədilər! Ayətullah Müntəziri də ona təzyiq göstərənlərə cəsarətlə belə bir cavab yazmışdır: “Möhürümlə möhürlənmiş mənimdir və mən onu öz elmim və əqidəmlə yazmışam!” (h. ş. 31 fərvərdin 1384-cü il – m. 20 aprel 2005-ci il)

Bir müddət sonra Ayətullah Müntəziridən yenidən Seyid Fəzlullah haqqında soruşulduqda onu bir daha dəstəkləmişdir: “Müəzzəmun ləh (Seyid Fəzlullah) İslam alimlərindəndir və müxtəlif sahələrdə çoxsaylı əsərləri vardır. Heç bir müsəlmanı, qalmışdı hələ alimlər olsun təhqir etmək icazəli deyildir!” (h. ş. 30 bəhmən 1386-cı il – m. 19 fevral 2008-ci il)

Əlbəttə, Seyid Fəzlullahın Hizbullah və İslam Respublikası ilə münasibətləri son vaxtlar müəyyən qədər yaxşılaşmışdı. Lakin Seyid Fəzlullah Ağayi-Xamənəinin dini rəhbərliyini ömrünün axırına kimi qəbul etməmiş və məzhəbi təəssübkeşliyin və siyasi gücün həmin şübhəli cərəyanı da Seyid Fəzlullahı təkfir və təfsiq etməkdən əl çəkməmişdir. Seyid Fəzlullah ona qarşı olan bu məzhəbi cərəyandan sonra heç vaxt İrana səfər etməmişdir.

“Milli Görüş-Sabiqun” hərəkatı

[1] “İllər, vəziyyətlər və şəxsiyyətlər haqqnda, belə danışdı …, belə dedi …”, Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah, Muna Sukəriyyə ilə müsahibə, “Darun-nəhar”, Beyrut, 2007, s. 69

[2] “İllər, vəziyyətlər və şəxsiyyətlər haqqnda, belə danışdı …, belə dedi …”, Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah, Muna Sukəriyyə ilə müsahibə, “Darun-nəhar”, Beyrut, 2007, İkinci nəşr, 2012, Beyrut İslam Mədəniyyəti Mərkəzi tərəfindən nəşr olunmuşdur. s. 159

[3] “İllər, vəziyyətlər və şəxsiyyətlər haqqnda, belə danışdı …, belə dedi …”, Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah, Muna Sukəriyyə ilə müsahibə, “Darun-nəhar”, Beyrut, 2007, İkinci nəşr, 2012, Beyrut İslam Mədəniyyəti Mərkəzi tərəfindən nəşr olunmuşdur. s. 162

[4] “İllər, vəziyyətlər və şəxsiyyətlər haqqnda, belə danışdı …, belə dedi …”, Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah, Muna Sukəriyyə ilə müsahibə, “Darun-nəhar”, Beyrut, 2007, İkinci nəşr, 2012, Beyrut İslam Mədəniyyəti Mərkəzi tərəfindən nəşr olunmuşdur. s. 163

[5] İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun xaricdəki bölməsi

[6] Həmin şübhəli cərəyan internetdə mərhum Ayətullah Seyid Fəzlullaha qarşı “zalalnet” adlı inter saytı yaradıb ki, bu da bir çox şiə fəqihlərinin və dini rəhbərlərinin dözümsüzlüyünün sübutudur. İran İslam Respublikasına yaxın yazıçı Cəfər Mürtəza Amili Seyid Fəzlullahın fikirlərini tənqid edən “Zəhra faciəsi, şübhələr və cavablar” adlı iki cildlik kitab yazmışdır. (1997-ci il) Seyid Fəzlullaha qarşı düşmənçiliklə bağlı bu kitabı oxumaq lazımdır: “Ayətullah S. M. Fəzlullah heç vaxt batmayan günəşdir, həyatı, mövqeləri haqqında deyilənlər, etirazlar, cavablar, dini və siyasi müxalifləri” (Mustafa Sübhi Xızır və Mehdi Xəlil Cəfər, 2010-cu il)

NƏCMƏDDİN ƏRBAKAN – “MİLLİ GÖRÜŞ” LİDERİ

Okt29

TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ SABİQ DEPUTATI,

 ƏFSANƏVİ BAŞ NAZİR, MÜHƏNDİS,

 AKADEMİK, SİYASƏTÇİ VƏ “MİLLİ GÖRÜŞ” LİDERİ

Nəcməddin Ərbakan 1926-cı il 29 oktyabrda Sinopda doğulmuşdur. Atası Adananın Kozan və Saimbəyli bölgəsində yaşamış Kozanoğullarından Məhəmməd Səbri Ərbakandır.

Ağır cinayətlər üzrə cəza rəisi olan atasının müxtəlif yerlərdə vəzifəyə təyin olunması ilə əlaqədar olaraq uşaqlığı ayrı-ayrı şəhərlərdə keçən Ərbakanın anası da Sinopun tanınmış ailələrindən birinin qızı Qəmər xanım olmuşdur.

Nəcməddin Ərbakan ibtidai təhsilə Kayseri Cümhuriyyət İbtidai Məktəbində başlamışdır. Atası Trabzona yeni vəzifəyə təyin edildiyinə görə ibtidai təhsilini burada əlaçı olaraq tamamladı.

Ərbakan xocanın ilk dəfə mənəvi təsirlənməsi hələ 3 yaşında ikən Kayseridə qaldıqları evin qarşısındakı tarixi “Laləli” camesində verilən azanlar və qılınan camaat namazları ilə başlamışdır. Onun uşaqlıq illəri bu camenin eyvanında keçmişdir. Ələlxüsus 1928-ci ilin sonunda bu camedə qılınan bir cənazə namazından olduqca təsirlənmişdir.

Çox kiçik yaşlarda namaza və oruca başlayan Ərbakan daha sonralar yenə atası Məhəmməd Səbri bəyin təqaüdə çıxıb məskunlaşdığı İstanbul Fatehdəki “İskəndərpaşa” came imamı Məhəmməd Zahid Kotku həzrətləri kimi dövrün önəmli elm və ürfan əhlindən bəhrələnmiş və mənəvi kamilləşmə mərhələsində bu böyük şəxsiyyətlərin tərbiyəsində yetişmişdir. 

1937-ci ildə ibtidai təhsilini tamamladıqdan sonra həmin il İstanbul Oğlan Liseyində orta təhsilini davam etdirməyə başladı. Məktəbdəki çalışqanlığına görə dostları tərəfindən ona “Dərya Nəcməddin”, – deyə müraciət edilirdi. Məktəbdə “Sıfırçı Avni” olaraq tanınan fizika müəllimindən ilk dəfə 10 alan şagird də məhz o olmuşdur.

Bütün sinifləri müvəffəqiyyətlə keçən Nəcməddin Ərbakan İstanbul Oğlan Liseyini 1943-cü ildə əla qiymətlərlə bitirdi. O dövrlərdə liseyi əlaçı olaraq qurtaranları universitetlərə imtahansız qəbul edirdilər. Lakin Nəcməddin Ərbakan imtahansız daxil olmağı qəbul etməyərək imtahanlarda böyük uğur qazanınca İstanbul Texniki Universitetinin ikinci kursundan birbaşa ali təhsilə başladı. İbtidai sinfə altı yaşında, universitetə də ikinci kursdan başladığına görə özündən iki yaş böyük olanlarla eyni kursda təhsil almalı oldu. Texniki Universitetdəki kurs yoldaşları arasında Süleyman Dəmirəl və Turqut Özal da var idi.

O, universitetdə oxuduğu illərdə universitet tələbələrinin namaz qılması üçün məscid açılması məsələsində böyük cəhd göstərmiş və açılan məsciddə həm namaz qılmış, həm də elmi və dini söhbətlər etmişlər.

1948-ci ilin yayında İstanbul Texniki Universitetini böyük müvəffəqiyyətlə başa vuran Ərbakan həmin ilin iyununda Maşınçılıq fakültəsi motorlar kursunda assistent olaraq vəzifəyə başladı. 1948-51-ci illər arasındakı bu 3 illik assistentlik dövründə o zaman doktorluq dissertasiyasının yerini tutan qabiliyyət dissertasiyasını hazırladı. Siniflərdə dərsləri tədris etmək dosent və professorların səlahiyyətində olmasına baxmayaraq, özü assistent olduğu halda, onun da dərs deməsinə izin verilmişdir. Qabiliyyət dissertasiyasındakı müvəffəqiyyətinə görə universitet tərəfindən 1951-ci ildə Axen Texniki Universitetində[1] elmi araşdırmalar aparmaq, elm və təcrübəsini artırmaq üçün Almaniyaya göndərilən Ərbakan alman ordusu üçün araşdırma aparan “DVL Araşdırma Mərkəzi”ndəki araşdırma ilə məşhur olan və V1 və V2-ləri inkişaf etdirən professor Şmit ilə birlikdə çox uğurlu işlər gördü. Axen Texniki Universitetində çalışdığı il yarımda, biri doktorluq dissertasiyası olmaqla 3 dissertasiya hazırlayan Ərbakan Almaniya universitetlərində keçərli olan doktor-mühəndis (dr-ing) adını aldı.

Almaniya İqtisadiyyat Nazirliyi üçün mühərriklərin daha az yanacaq yandırmaları mövzusunda araşdırmalar apararaq məruzə edən və bu arada da dosentlik dissertasiyasını hazırlayan Ərbakanın “Dizel mühərriklərdə püskürdülən yanacağın necə yandığını” riyazi olaraq izah edən bu dissertasiyası Almaniyanın elmi dairələrində böyük əks-səda doğurdu. Dissertasiya elmi məcmuələrdə nəşr edildiyi üçün o tarixdə Almaniyanın ən böyük motor fabriki olan və dünyada mühərrikin ilk istehsal olunduğu Doyç motor fabriklərinin baş direktoru prof. dok. Flaç tərəfindən Leopard tanklarının mühərrikləri ilə əlaqədar araşdırmalar aparmaq üçün bu fabrikə dəvət edildi.

Almaniya İqtisadiyyat Nazirliyinin Ruyr[2] yaşayış sahəsindəki fabriklərdən birinin üzərində araşdırma aparmaq üçün təşkil edilən heyətdə o da iştirak etmişdir. Eyni zamanda 15 gün Ruyr bölgəsindəki bütün ağır sənaye fabriklərini gəzmək və araşdırmalar aparmaq fürsəti əldə etmişdir.

II Dünya Müharibəsindən sonra Almaniya universitetlərində doktorluq edən ilk türk elm adamı olan Ərbakan 1953-cü ildə dosentlik imtahanı vermək üçün İstanbula gəldi. İmtahan nəticələrinə əsasən 27 yaşında Türkiyənin ən gənc dosenti adını almaq şərəfinə nail olan Nəcməddin Ərbakan yenidən araşdırmalar aparmaq üçün Almaniyanın Doyç fabriklərinə getdi. O, burada 6 ay müddətində mühərrik araşdırmaları üzrə baş mühəndis kimi alman ordusu üçün aparılan tədqiqat işləri ilə əlaqədar fəaliyyətə başladı.

1953-cü ilin noyabrında İstanbul Texniki Universitetinə qayıdan Ərbakan 1954-cü ilin may ayından 1955-ci ilin oktyabr ayına qədər əsgərlik vəzifəsini yerinə yetirdi. İstanbul Kağıthanədəki 6 aylıq ehtiyat zabit təlimindən sonra Halıcıoğlundakı istehkam nəzarət bölüyündə 6 ay kiçik-leytenant, 6 ay da leytenant olaraq maşınlara nəzarət və təmir hissəsində xidmət etdi.

Xidmət müddətində hər il Amerikadan alınan təchizatın siyahısını hazırladı. Hazırladığı bu siyahı amerikan yardım heyətinin diqqətini cəlb etmiş və bir amerikalı polkovnik həmin siyahını hazırlayan şəxslə görüşmək istədiyini məktəbin komandiri Şərəf Özdiləyə bildirmişdir. Məktəbin komandiri də polkovniki Ərbakanın yanına gətirmiş və polkovnik: “Siz bu günə qədər Amerikadan yardım olaraq gizləmə toru, bel, külüng və s. kimi şeylər istədiyiniz halda bu il nəzarət bölüyü üçün iş maşınlarının təmir olunması əsnasında emal edilməsi lazım olan müxtəlif hissələrin emalı üçün dəzgahlar istəmisiniz. Necə olur ki, bu dəzgahları istəyirsiniz?” – şəklində danışınca Ərbakan amerikan ordusu quruluş təlimatnaməsini açaraq: “Bizim işi görən Amerikadakı həmin birliklərdə bu dəzgahlar var, bizdə nə üçün olmasın?” – deyə cavab verəndə amerikalı polkovnik artıq deməyə söz tapmamış və bir sözlə, dəzgahlar gəlmişdir.

Əsgərlik xidmətindən sonra təkrarən universitetdəki işinə qayıdan Nəcməddin Ərbakan İstanbul Texniki Universiteti Motorlar Laboratoriyasında 100 ədəd yerli ilk motoru düzəltdi və 1956-cı ildə Türkiyədə ilk yerli motoru davamlı halda emal edəcək 200 ortaqlı (şərikli) “Gümüş Motor” səhmdar cəmiyyətini qurdu. Ərbakanda belə bir fabrik qurma fikri Almaniyada işlədiyi vaxtlarda Türkiyə Aqrar Təchizat Təşkilatının sifariş verdiyi mühərrikləri görüncə oyanmışdı. Vətənə qayıtdıqdan sonra bu sahədə fəaliyyətə başladı. Bu gün “Pancar Motor” adı altında işləyən fabrikin təməli 1 iyul 1956-cı ildə qoyuldu. “Gümüş Motor” fabrikində isə iş prosesi 1 mart 1960-cı ildə başlamışdır.

O dövrün baş naziri rəhmətlik Adnan Menderes 1960-cı ilin əvvəllərində fabriki gəzərkən: “Mən də fermerəm, bu motorlardan özüm də istifadə etmişəm. Bunun nə qədər böyük bir addım olduğunu çox yaxşı bilirəm. Türkiyədə bunların icra edildiyini görmək, məni son dərəcə məmnun etmişdir. Kaş ki mən bu fabriki 1960-cı ildə deyil, 1950-ci ildə görəydim. O vaxt Sümərbankın bir çox fabriklərini özəl sektora satar, ondan aldığım pul ilə Türkiyədə ağır sənaye fabriklərini qurardım”, – deyərək hisslərini dilə gətirmişdir. Menderes həmçinin fabrikin ehtiyacı olan 1 300 000 dollarlıq valyutanı da bir gündə təxsis etdirmişdir.

“Gümüş Motor” fabriki, digər adı ilə “Pancar Motor” fabriki 1960-cı ildən bəri 40 ildən çox bir vaxtda Türkiyənin torpaqlarını sulayan, inşaat maşınlarını, kiçik traktorları, dəniz qayıqlarını və kiçik gəmiləri hərəkətə gətirən motor ehtiyacını təmin etmiş və həmçinin Suriya, İran, Pakistan və Sudan kimi qardaş ölkələrə motor ixrac etmişdir.

1960-cı ildə Ankarada keçirilən Sənaye Konqresində “Gümüş Motor”un emal etdiyi məhsulları təqdim edən Ərbakan: “Yeni məqsədimiz avtomobillərin Türkiyədə istehsal olunmasıdır”, – fikrini ortaya atmış, o zaman rəhbərlikdə olan hərbiçilər tərəfindən bu fikrə rəvac verilmişdir. Beləliklə, Əskişəhər Dəmiryollar CER emalatxanasında “İnqilab avtomobili” adı ilə ilk yerli avtomobil hazırlanmışdır. Hərbi rəhbərlik “Gümüş Motor” fabrikinə gələrək fabriklə daha yaxından tanış olmuş və orada gördükləri onlarda böyük maraq və həyəcan yaratmışdır. Buna görə Nəcməddin Ərbakan Milli Müdafiə Nazirliyinin konfrans salonunda 200-ə yaxın general və yüksək rütbəli zabitlər üçün “Sənaye konfransı” keçirmişdir. 1965-ci ildə professor olan Ərbakan 1966-cı ilin fevralında Palatalar Birliyi Sənaye Dairəsi Sədarətinə gətirildi. Daha sonra baş katib olan Ərbakan 1968-ci ilin mayında Palatalar Birliyi İdarə Heyəti üzvü, 1969-cu ilin mayında isə Palatalar Birliyinin sədri oldu. O zamankı Dəmirəl hökuməti hər cür qanuni hökmləri heçə sayaraq Ərbakanı polis gücü ilə vəzifəsindən uzaqlaşdırdı.

Nəcməddin Ərbakan Türkiyə Palatalar Birliyi Sənaye Dairəsi sədri olduğu zaman tanış olduğu, həmin qurumda işləyən, iqtisadçı, ingilis dilini mükəmməl, alman dilini kifayət qədər bilən, fransızca danışmağı bacaran, ölkəsində və dünyada baş verən hadisələri yaxından izləyən, yüksək əxlaqa və düşüncəyə malik, cazibədar bir xanım-xatın olan Nərmin Ərbakanla 1967-ci ilin yanvarında ailə həyatı qurmuşdur. 1967-ci ilin sonlarında böyük qızları Zeynəb, 1974-cü ilin oktyabrında Əlif və 1979-cu ildə yeganə oğulları Məhəmməd Fateh dünyaya gəlmişdir. 

Nəcməddin Ərbakan sənaye sahəsinə lazımi diqqət göstərilmədiyinə görə siyasətlə məşğul olmaq qərarına gəlmiş və deputatlığa namizəd olmaq üçün “Ədalət” Partiyasına müraciət etmişdir. Burada veto edilən Ərbakan 1969-cu il seçkilərində Konyadan müstəqil olaraq namizədliyini irəli sürmüş və iki deputatın seçilə biləcəyi qədər səs toplayaraq Məclisə üzv olmuşdur.

1970-ci il 24 yanvarda Ərbakan tərəfindən “Milli Görüş” hərəkatının qurulan ilk partiyası olan “Milli Nizam” Partiyası 1971-ci il aprel ayında çevriliş üsuli-idarəsinin də təzyiqi ilə antidemokratik bir şəkildə Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən bağlandı. Ərbakan bir qədər istirahət etmək və müalicə olunmaq üçün İsveçrəyə getdi və bir müddət orada qalmalı oldu.

Daha sonra 11 oktyabr 1972-ci ildə qurulan “Milli Səlamət” Partiyası (MSP), Süleyman Arif Əmrənin rəsmi rəyasətində, Ərbakan xocanın isə təbii liderliyi ilə iştirak etdiyi seçkilərdə, 12 səslə 48 deputat və 3 senator yeri qazanaraq 51 deputatla Məclisə daxil olub qrup yaratdı.

1974-cü ildə MSP-CHP koalisiyasında Baş Nazir köməkçisi və İqtisadi Qurum Sədarəti vəzifələrini öhdəsinə götürən Nəcməddin Ərbakan beləcə Türkiyənin maddi və mənəvi inkişafı yolundakı fəaliyyətini, demək olar ki, başlamış oldu.

1977-ci il 5 iyun seçkilərindən sonra qurulan 3 tərəfli koalisiyada da bu vəzifəni davam etdirən Ərbakan liderliyindəki MSP, beləcə cəmi 4 il müddətində hökumət ortağı oldu.

1974-1978-ci illər arasında qurulan 3 hökumət dövründə də Baş Nazir köməkçisi və Nazirliklərarası İqtisadi Qurum Sədarəti vəzifəsini icra edən professor Nəcməddin Ərbakan bu dövrdə Kipr Zəfərinin qazanılmasında böyük rol oynamış, Kipr Barış Hərəkatından sonra adanın hamısının ələ keçirilməsi fikrini müdafiə etmiş, böyük tarixi Ağır Sənaye Kampaniyasının həyata keçirilməsi və müvəffəqiyyətlə davam etməsinə rəhbərlik etmiş, Türkiyənin İslam Konfransına tam üzv olmasını təmin etmiş, yeni nəsillərin milli və mənəvi dəyərlərə bağlı olaraq yetişməsində böyük önəm daşıyan İmam-Xətib Məktəblərinin açılmasında və yayılmasında önəmli xidmətlər etmişdir.

Bu dövrdə rant iqtisadiyyatı[3] yerinə real iqtisadiyyatı tətbiq etmiş, milli qaynaqlara söykənərək Anadolunun bütünlüklə inkişafı və sənayeləşməsi istiqamətində müvəffəqiyyətli addımlar atmışdır. Türkiyənin iqtisadi inkişafını və güclənməsini özləri üçün uyğun görməyən xarici düşmənlərin təsiri ilə koalisiya ortağı “Ədalət” Partiyasından 11 şəxsin müxalifət partiyasına daxil olması və nazir qoyulmaları hadisəsi ilə TBMM-də iqtidarın çoxluğu qalmayınca bir müxalifət partiyasının lideri olaraq parlament çalışmalarında böyük təsir göstərmişdir.

1978-ci ilin əvvəlindən 1980-ci ilin 12 sentyabrına qədər müxalifətdə qalan və MSP-yə sədrlik edən Nəcməddin Ərbakan 12 sentyabr çevrilişinin gətirdiyi antidemokratik tətbiqat və yasaqlarla 1987-ci ilin sentyabrına qədər siyasətdən rəsmən uzaqlaşdırıldı.

1987-ci ilin sentyabrında keçirilən referendumda yenidən siyasi haqlarını əldə edən Ərbakan 1983-cü il 19 iyulda qurulan “Rifah” Partiyasının 1987-ci il 11 oktyabrda keçirilən tarixi qurultayında yekdilliklə təkrarən sədr vəzifəsinə təyin edildi. 1991-ci il 20 oktyabr seçkilərində yenidən deputat seçilən Ərbakan daha sonra bələdiyyələr inqilabını həyata keçirmiş və nəhayət, 1995-ci il ümumi seçkilərdə böyük bir müvəffəqiyyət qazanaraq “Rifah” Partiyasını birinci partiya məqamına gətirmişdir. Buna görə də 28 iyunda hökuməti qurma vəzifəsini alaraq 7 iyulda referendumla Türkiyənin Baş Naziri olmuşdur. Prof. Nəcməddin Ərbakan 54-cü T. R. Baş Naziri olaraq 1996-cı il 28 iyundan 1997-ci il 2 iyula qədər 1 illik hakimiyyət dövründə uğurlu addımlar atmışdır. Faiz və borc spiralları içərisində çıxılmaz bir vəziyyətə düşən türk iqtisadiyyatını 6 aylıq qısa bir müddət içərisində daxili və xarici borc almadan, qiymətləri artırmadan tamamilə milli qaynaq paketlərini hərəkətə gətirməklə düzəltmiş, Türkiyəni iqtisadi krizlərdən xilas etmiş, milli mənbələrdən istifadə yolu ilə dövlətə 30 milyard dollardan çox qaynaq yaratmışdır. Şirin reseptlərlə kəndli, fəhlə, məmur, tacir, təqaüdçü, dul və yetimlərə qısa zamanda görülməmiş orta rifah artımı gerçəkləşdirmişdir. Etdiyi müxtəlif islahatlar içərisində ictimai təşkilatlar arasında “Hovuz sistemi”nin qurulmasını da göstərmək olar.

Atdığı bu addımlarla iqtisadiyyatı gücləndirən Ərbakan 1997-ci il büdcəsini balanslaşdırılmış büdcə olaraq formalaşdırmağa müvəffəq olmuş və bu büdcəni yanvar və fevral aylarında balanslaşdırılmış büdcə olaraq idarə etmişdir. Xalqın dəstəyini alan bu çox əhəmiyyətli nailiyyətlərin yanında beynəlxalq sahədə də inkişaf etməkdə olan 8 ölkənin əməkdaşlığına liderlik edərək böyük bir cəhdlə bir il kimi qısa bir müddətdə D-8[4] təşəkkülünü meydana gətirməsi önəmli bir dünya hadisəsidir.

Xalqdan alınan vergilərin və milli imkanların haqsız bir rant iqtisadiyyatı ilə kiçik bir zümrəyə ötürülməsi, beləcə milyonların əzilməsi, fəqirləşməsi və milli iqtisadiyyatın təxribata uğraması siyasətinə son qoyan Prof. dok. Nəcməddin Ərbakanın müəyyən üsullardan istifadə etməsi və onu həyata keçirməsi rant iqtisadiyyatı ilə dolanan bir dəstə rantçı zümrənin xoşuna gəlməmiş, bu zümrə 1997-ci ilin yanvarından etibarən əlindəki mətbuat və sərmayə gücü ilə 54-cü hökumətin müvəffəqiyyətli addımlarına təsir etmək üçün müxtəlif yollara baş vurmuşdur. Müxtəlif təsirlərlə koalisiya ortağı “Doğru Yol” Partiyasının deputatlarının hökumətdən dəstəklərini çəkməyə məcbur edilməsi fəaliyyətləri qarşısında bir ilin sonunda bir dəyərləndirmə aparılmış, 550 şəxslik parlamentin RP+DYP+BBP-dan meydana gələn 278 nəfərlik deputatın imzası ilə məclisdə çoxluq olaraq ən qısa müddətdə yenidən seçkilərə gedilərək daha güclü şəkildə işləmək şərti ilə hazırlanmış Yenidən Böyük Türkiyə layihəsinin istiqrar və hüzur içində təmin olunmasına qərar verilmişdir.

Koalisiya Protokolunun tələbinə əsasən seçkiyə qədər baş nazirlik vəzifəsini icra etməli olan prof. dok. Nəcməddin Ərbakan bu vəzifəni dünyada bənzəri olmayan nümunəvi davranışı ilə DYP sədri prof. dok. Tansu Çillərə vermək istəmişdir. Prezident Süleyman Dəmirəlin daha öncə siyasi həyatı boyunca uğrunda mübarizə apardığı demokratik prinsipləri bir tərəfə qoyub yanlış bir yol tutaraq uğursuz vəzifə bölgüsü aparması, 1997-ci ilin iyulundan etibarən Türkiyəni 4 il boyunca xalqın maddi və mənəvi cəhətdən çətinliklər çəkdiyi bir dövrün içinə salmışdır.

Laiklik (sekularizm və dünyəvilik) və Atatürkçülük mübahisələri nəticəsində post-modern çevriliş ilə Ərbakan istefa vermək məcburiyyətində qaldı. 1997-ci il 21 mayda Ali Məhkəmə Respublika Baş Prokuroru Vural Savaş RP-nın bağlanması üçün Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etdi və partiya bağlandı. Qurucusu olduğu “Milli Görüş” hərəkatının 2001-ci ildə bölünməsindən sonra Ərbakanın da dəstəklədiyi Milli Görüşçü qanad Rəcai Kutan rəhbərliyindəki “Səadət” Partiyasını qurdu. Daha sonra partiyanın sədrliyini icra etdisə də, siyasi fəaliyyətinə yasaq qoyulduğu üçün işindən əl çəkməyə məcbur oldu. Cəzası qurtardıqda da səhhətində yaranan problemlərə görə yenidən vəzifəsinə qayıda bilmədi.

O, 2010-cu il 17 oktyabrda təkrarən “Səadət” Partiyasının sədri seçildi. Səhhətinin getdikcə pisləşməsinə baxmayaraq, vəfat etdiyi günədək qərargahları ilə əlaqə saxlamış, partiya və ölkədaxili məsələlər ilə bağlı görüşmələrinə davam etmişdir.

19 yanvar 2010-cu ildə ayağında yaranan damar iltihabı xəstəliyinə görə xəstəxananın reanimasiya şöbəsində bir müddət müalicə olunmuşdur. Sonra tənəffüs və ürək çatışmazlığından əziyyət çəkdiyinə görə Ankaradakı “Güvən” xəstəxanasının reanimasiya şöbəsində müalicə olunmasına baxmayaraq, tənəffüs çatışmazlığı baş verdiyi üçün ürək və digər orqanların da yaratdığı narahatlıqdan 27 fevral 2011-ci il saat 8:50-də şüurunu itirərək koma vəziyyətinə düşmüş, saat 11:40-da həkimlərin bütün səyinə və həyati funksiyalarının bərpa edilməsinə çalışmalarına baxmayaraq, onun həyatını xilas etmək mümkün olmamışdır.

Vəsiyyətinə əsasən rəsmi dövlət mərasimi təşkil olunmamış və 1 mart 2011-ci il çərşənbə axşamı günü zöhr namazının ardınca “Fateh” camesində qılınan cənazə namazından sonra Zeytunburnu “Mərkəzəfəndi qəbiristanlığı”nda dəfn edilmişdir. Qəbrinə onu sevənlər tərəfindən Türkiyənin müxtəlif bölgələrindən gətirilən torpaqlarla bərabər Qüds, Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR), bosniyalı lider Aliya İzzətbeqoviçin qəbrindən gətirilən torpaqlar da səpilmişdir.

Cənazə mərasimində Prezident, Milli Məclisin sədri, Baş nazir, partiya sədrləri, nazirlər, deputatlar, TSQ (Türk Silahlı Qüvvələri) mənsubları, səfirlər, bələdiyyə sədrləri, müxtəlif partiyaların nümayəndələri, 60 ölkədən gələn hərəkat liderləri və təmsilçiləri iştirak etmiş, cənazə namazı iki milyondan çox şəxs tərəfindən qılınaraq, nəşi ailə qəbiristanlığının yerləşdiyi “Mərkəzəfəndi qəbiristanlığı”nda dəfn edilmişdir.

Məkanı Cənnət olsun! AMİN!

Azərbaycan “Milli Görüş-Sabiqun” hərəkatı

[1] Axen Almaniyanın Şimali Reyn-Vestfaliya vilayətində bir şəhərdir.

[2] Ruyr bölgəsi Almaniyanın Şimali Reyn-Vestfaliya vilayətində yerləşən, 5,3 milyon əhalisi olan və 4,435 kv.metr sahəsi ilə Almaniyanın ən böyük metropol yaşayış mərkəzidir.

[3] Haqsız qazanca dayanan iqtisadiyyat. Rant əziyyət çəkmədən, layiq olmadan qazanılan mülk, pul, yəni əməksiz qazanc deməkdir.

[4] Divelənmənt 8 – İnkişaf etməkdə olan 8 ölkə (Türkiyə, İran, Pakistan, Banqladeş, Malayziya, İndoneziya, Misir, Nigeriya)

MƏHƏBBƏT… VƏHDƏT… ÜXÜVVƏT…

Sen9

“SADİQEYN”İN MÖVLUDUNDA HƏRƏKATIN QAYDALARI:

MƏHƏBBƏT… VƏHDƏT… ÜXÜVVƏT (QARDAŞLIQ)…

RƏHMAN, RƏHİM ALLAHIN ADI İLƏ!

Bütün həmdlər Allaha – aləmlərin Rəbbinə məxsusdur!

Allahın salamı və rəhməti olsun Onun Peyğəmbəri Həzrət Mühəmmədə (s), onun pak və təmiz Əhli-Beytinə, seçilmiş əshabələrinə və Allahın göndərdiyi bütün peyğəmbərlərə!

“SADİQEYN”İN MÖVLUDU HAQQINDA

Rəbiüləvvəl ayının 17-si, yəni Allah Rəsulunun və İmam Cəfər Sadiqin mövludu günü biz hər yerdə xatirələrin dərinliklərinə nəzər salmalıyıq, çünki bu məsələ nəinki onların hər birinin şəxsi tərəfi ilə, hətta Allah Rəsulunun təbliğat, cihad, müxtəlif vasitələrlə hərəkət etdiyi əsl İslam dəsti-xətti ilə bağlıdır. Bu dəsti-xətt, elmin dərinliklərini və yayılmasını ondan əxz etmiş o nəcib ailəyə (peyğəmbərin ailəsinə) aiddir. Onlar bu dəsti-xəttin aydınlığında missiyanın paklığına varmışlar. Bu dəsti-xəttin cihadına vararaq bütünlüklə din yolunda vuruşmuşlar. İndi bütün bunlar vasitəsilə öz mövqeyimizə bir nəzər salaq, çünki məsələ təkcə tarixin problemi deyildir. Bu, çiyinlərində həmin missiyanın sədaqətini daşıyan bir nəsil olmağımız etibarilə reallığın bizim içimizə nüfuz etməsi problemidir. Ona görə ki, bizdən qabaqlar olmuş, İslam və Əhli-Beyt ab-havasında yaşamış həmin nəsillər müsbət və ya mənfi tərəfləri olmasına baxmayaraq, öz təcrübələrini yaşamışlar. Bizdən əvvəlki dövrlərdə yaşayanlar arasında İslama, onun əhlinə, o pak ailəyə sadiq olmuş, öz səylərinin və güclərinin çox hissəsini İslama sərf etmiş, müsəlmanlara öz mövqelərində şan-şöhrət, izzət mövqeyi əta etmiş insanlar olmuşdur. Onların içərisində yalnız özünü düşünərək yaşayanlar da olub. Belə ki, İslam onlar üçün şəxsi bir vəziyyətə çevrilmişdi. Onlar öz varlıqlarından kənara çıxa bilməmişlər. Əksinə, yerinə yetirdikləri fərzlərin içində özlərinə qapanaraq nə İslamda, nə də təbliğat yolunda hərəkət edə bilməmişlər. Burada elələri vardır ki, şəraitin imkan verdiyi bəzi mövqelərdən xeyir güdməyə başlamışlar, pisliklər etmişlər, insanlar üzərində haqsız olaraq ağalıq etmişlər, haqq yolundan sapmışlar. Bununla da İslamın zəiflədilməsində iştirak etmişlər. Habelə onlar İslama, onun əhlinə düşmənçilik bəsləyən insanlar tərəfindən göstərilən hədə-qorxular qarşısında İslamın məğlubiyyətində iştirak etmişlər. Beləliklə, bizi qabaqlamış tarix yeni nəsillərə imkan, macal vermək üçün tarixin dumanları içinə daxil olmuş müxtəlif nümunələrdə yaşamışdır.

BUGÜNKÜ İSLAM ALƏMİNƏ BİR BAXIŞ

Bu gün Allah Rəsulunun doğumu ilə bağlı təntənəli şəkildə qeyd etdiyimiz İslam haqqında, İmam Cəfər Sadiqi xatırlamağımızla təmtəraqla təqdim etdiyimiz Əhli-Beytin yolu və xətti haqqında nə demək olar? Burada nələr vardır? Biz İslam gerçəkliyində müsəlmanların dünyanın beşdə birini təmsil etdiyini görürük. Onların sayı milyardı ötüb keçir. Lakin biz daxilə nüfuz etdikdə nə görürük? Görürük ki, müsəlmanlar çoxsaylı məzhəblərə bölünmüşlər. Fikir, şəriət, üslub cəhətdən İslam reallığını dərk etmə səviyyəsində onları birləşdirən bir məzhəb yoxdur. Bununla yanaşı görürük ki, bu məzhəbçilik onun daşıyıcılarının şüurunda daşlaşmış, donmuş bir hala çevrilmişdir. Hamısı belə bir qərar vermişlər ki, hər hansı bir fikrin daşıyıcısı ondan kənara çıxmamalı və digərləri ilə dialoqa girməməlidir.

İdeoloji məzhəbçilik onların şəriət və məzhəb dəsti-xətlərində bir adətə çevrilmişdir. Belə insanlar öz hərəkətlərindəki bütün xətləri təfsilatı ilə təsəvvürlərinə gətirə bilmirlər. Buna görə də müsəlmanlar bir-biri ilə yaxınlıq qura bilmirlər. Onlar razılığa gəldikləri bir çox məsələlərdə belə birləşə bilmirlər. Əksinə, razılıq nöqtələri olmadan ixtilaf nöqtələri islami əlaqələrdəki görüntünün mərkəzində duran şeylərə çevrilir. Sünni ilə şiə bir yerə yığıldıqda, onlardan heç biri digərinə demir ki, İslam bizi bir yerə cəm etdi. Əksinə, biri o birinə deyir ki, mən bir qənaətdəyəm, sən isə başqa bir düşüncəyə maliksən. Bununla da məzhəbçilik dinə bənzər bir əşyaya çevrilir. Hətta o, öz məzhəblərini təmsil etmək məsələsində müsəlmanların hisslərinə daxil olmuşdur. Yəni bunun dini, digərinin dinindən fərqlənir. Ola bilsin ki, bu, onların arasındakı əlaqələri nifrət əlaqələrinə çevirə biləcək daşlaşmış psixoloji bir vəziyyətə gətirib çıxarmışdır. Əslində nifrətin İslam vasitəsilə, Allaha məhəbbət içində yaşayan, fikir ayrılıqları məsələsində bir-birini başa düşmək üçün əməkdaşlıq edən, bunu Allahın dediyinə cavab olaraq Allaha və Onun Rəsuluna aid edən müsəlmanlarla heç bir əlaqəsi yoxdur. O deyir: “Əgər bir iş barəsində mübahisə edirsinizsə, onu Allaha və Onun Rəsuluna həvalə edin”[1].

İSLAMİ BİRLİYƏ DAİR SÖHBƏTDƏKİ QEYRİ–CİDDİLİK

Ey əzizlərim, biz bunu dəfələrlə demişik. Biz İslam vəhdəti (birliyi) haqqında qeyri-ciddi, məsuliyyətsiz şəkildə danışırıq. Biz şiəyə demirik ki, birlik naminə sünni ol. Sünniyə də demirik ki, birlik naminə şiə ol. Lakin biz sünniyə deyirik ki, öz sünniliyində müsəlman ol, şiəyə də deyirik ki, öz şiəliyində müsəlman ol. Əgər biz İslamı bizi səciyyələndirən xüsusiyyətlər üçün əsas baza, dayaq götürsək, onda biz İslamda şiəliyin və sünniliyin dəsti-xəttini anlamaq üçün birlikdə çalışacağıq. Yaşadığımız gerçəklik ondan ibarətdir ki, müsəlmanların bir-biri ilə müzakirə və mübarizələrə sərf etdikləri mədəni cəhdlər onların Allahsızlığa, əqidə və şəriətinə görə İslamla üz-üzə dayanmış hədə-qorxulara sərf etdiklərindən daha çoxdur.

Yəqin biz daxili məzhəbçilik nifrətində ifrata vardığımızdan hiss etmirik ki, şəriət və əqidə dəsti-xəttinə, bəşəri gerçəkliyinə, iqtisadi sərvətlərinə, strateji mövqelərinə, siyasi və təhlükəsizlik dayaqlarına görə burada şərq-qərb dünya müharibəsi vardır. Eyni zamanda, burada SSRİ-nin süqutundan sonra NATO-nun və hakimiyyətinin axırıncı dövrlərində Britaniyanın baş naziri M.Tetçerin elan etdiyi müharibə vardır. Onlar demişlər ki, “NATO–nun ona qarşı hazırlaşması lazım olan yeni düşməni İslamdır”. Biz isə üzərindən 1400 ildən artıq vaxt keçmiş bu ixtilaflarla məşğuluq. Biz onun sözlərini dəyişirik və təzə heç nə demirik.

İndi aktual məsələ odur ki, bizdə İslam ruhu olmalıdır. Budur, sən şiə olmusan, çünki sən əminsən ki, şiəlik əsl İslam yoludur. Digəri sünni olub. O da əmindir ki, sünnilik əsl İslam yoludur. Əgər siz hər ikiniz İslama sadiqsinizsə, bir-birinizə qarşı daşıdığınız nifrət hissi ilə yox, İslam ruhu ilə dialoqa girin. İxtilaf etdiyimiz məsələlərdə nəticəyə varmaq üçün ağılın açıq olması kifayət etmir. Əksinə, lazımdır ki, eyni zamanda qəlb açıq olsun. Ağıllarımızı nəzəriyyələr ilə doldurmağımıza baxmayaraq, qəlblərimizi bir-birimizin üzünə bağlasaq, ağıl nə səni, nə də məni inandırmağa, əmin etməyə nail olmayacaq, çünki qəlb – ürək “əsas”dır. Biz keçən mühazirələrimizdə də demişdik ki, Rəsulullah insanları ağlı ilə qazanmamışdan (ələ almamışdan) əvvəl qəlbi ilə qazanarmış, çünki onun qəlbi hamı üçün açıq idi. Əli (ə) bizə öz hikmətli kəlamı ilə bunu öyrətmişdir: “Şəri öz qəlbindən çıxartmağınla başqasının qəlbindən çıxart!”[2]

Ey sünni, səni eşitmək üçün şiənin sənə yaxınlaşmasını istəyirsənsə, qəlbini ona aç. Ey şiə, əgər sünninin səni dinləməsini istəyirsənsə və dialoqda sənə imkan verməsini istəyirsənsə, öz qəlbini ona aç. Qəlblər bir-birinə açıldıqları zaman onlar ağıla parlaq bir işarə verirlər ki, o da açılsın. Lakin biz hər zaman bağlı və nifrət bəsləyən qəlblərə uymuşuq. Biz Peyğəmbərin (s) iman və məhəbbət arasında bağlılıq yaradan sözlərini eşidirik: “Özü üçün istədiyini qardaşı üçün də istəyənədək və özü üçün istəmədiyini qardaşı üçün istəməyənədək sizdən heç biri mömin sayılmaz (hesab olunmaz)”. Məhz bu, müsəlmanlar arasında mövcud olan islami bir reallıqdır.

SİYASİ REALLIQ ÇƏRÇİVƏSİNDƏ

Siyasi reallığa gəlincə müsəlmanlar haradadırlar? Onlar hər tərəfə səpələnmiş qrupları təmsil edirlər. Və yalnız beynəlxalq istismarçılar istədikləri zaman bir yerə yığışırlar. Biz İslam Konfransı Təşkilatına (İKT) – (Allaha şükür) – malikik. Lakin bu təşkilatı tədqiq etdikdə öyrənirik ki, o, başlanğıcda (əvvəlcə) Amerikanın istəyi ilə yaranmışdı ki, hər yanda Amerikanı qanuni dəstəkləmək və ya qanuni təxribatlar törətmək lazım gəldikdə müsəlmanları bir yerə yığsın. Ona görə də bütün toplantılarında, hətta axırıncı konfransı Tehranda çağırılsa belə, İKT heç bir şey həyata keçirə bilməmişdi. O, İslamın əsas müddəalarını cılızlaşdırmış, ona həyatilik və qüvvə verə bilməmişdi. Ona görə də görürük ki, sionist qurumu az qalıb ki, Qüdsün yəhudiləşdirilməsini başa çatdırsın. Sionist qurumu müsəlmanların və ya ərəblərin böyük çoxluqla təmsil olunduqlarını gördükdə, Qüdsü genişləndirmək üçün öz yeni planına başladı. Belə ki, Qüds administrativ cəhətdən yeni yaşayış məkanlarındakı yəhudiləri əhatə edəcəkdi ki, ərəblər və ya müsəlmanlar azlıq təşkil etsinlər və onlar faktiki olaraq heç bir şey edə bilməsinlər.

İKT indiyədək bir yerə toplaşmayıb. Əgər toplansa da, elə qərarlar çıxaracaqdır ki, konfrans zallarından çıxmamışdan əvvəl onlar qəbul etdiklərini unutmuş olacaqdılar, çünki onlar (yəni İslam Konfransı Təşkilatındakılar) və ya onların böyük əksəriyyəti dünyadakı Amerika siyasəti ilə bağlıdırlar.

Sonra İslamın iqtisadi sərvəti haradadır? Müsəlmanlar dünyada ən böyük neft ehtiyatlarına malikdir. Onlar yerin təkində mövcud olan sərvətlərin çoxuna sahibdirlər. Əgər biz bütün İslam ölkələrinin yaşayış vəziyyətini yaxından öyrənsək, görərik ki, onlar ehtiyac içində yaşayırlar və üzərlərinə iqtisadi şərtlər qoyan Beynəlxalq banka tabedirlər. Bu şərtlər İndoneziyada və başqa yerlərdə gördüyümüz kimi hər bir ölkədə problem yaradır. Müsəlmanlar heç bir başqa dövlətin malik olmadığı təbii sərvətlərə malikdir. Lakin şairin dediyi kimi:

Səhradakı dəvələr kimi susuzluq onları öldürür,

Halbuki suyu onların öz üstündə daşıyırlar.

Bu dövlətlərin çoxunun nefti böyük nüfuz sahibləri üçün girova çevrilib. Belə ki, sahibləri bu sərvətlərdən lazımi şəkildə istifadə etmirlər. Onlar (xaricilər) bizim üçün fitnə-fəsad, həmin fitnə-fəsaddan isə müharibə yaradırlar. Bir-birimizə qarşı olan müharibədə bizə kömək etmələrindən ötrü onların özlərini səfərbər etməyimizə çalışırlar. Biz bu fitnə-fəsadın, müharibənin, hərbi bazaların xərclərini ödəyirik. Bütün bu işlərdə onlar “xeyirxahdırlar”, elə özləri həm müharibə törədir və sülhü də özləri yaradırlar, çünki müharibə bizim xeyrimizə olmayıb, onların xeyrinədir. Sülh də bizim xeyrimizə olmayıb, özlərinin xeyrinədir. Bu, siyasi reallıqdır. Bu, Liqanın bir yerə yığa bilmədiyi müsəlmanlardır. Şairin dediyi kimi:

Onlar qruplara parçalandılar,

Hər bir qrupun öz Əmirülmömini

Və öz minbəri vardır.

TƏHLÜKƏSİZLİK FAKTINA DAİR

Təhlükəsizlik faktına gəlincə biz artıq sionist qurumla olan mübarizəmizi dondurmuşuq. Və demişik ki, müharibə bitib. Biz Fələstin və Livandakı İslam müqavimətini dəstəklədikdə utanaraq və xəcalət çəkərək dəstəkləyirik, çünki bu mərhələnin reallığı ərəblərdən pozitiv şəkildə danışmağı tələb edir. Lakin onlar (yəhudilər) bir-birinə pıçıldayırlar ki, ya biz bu qanuni ekstremistlərə son qoymalıyıq, ya da onları əhliləşdirməliyik. Artıq əhliləşdirmə əməliyyatı başlamışdır. Bu, müsəlmanların gerçəkliyidir. Əgər Peyğəmbər (s) bu mərhələdə gəlsəydi və bizim halımızı görsəydi o, bu dünyada müsəlmanlar üçün çəkdiyi surəti görərdimi:

“Möminlər öz nəcibliklərində, bir–birinə rəhm etməkdə, lütfkarlıq göstərməkdə sanki bir bədən kimidirlər. Əgər üzvlərdən biri ondan şikayət edərsə, digəri oyaq qalmaqla və qızdırma içində onun səsinə səs verər”.

“Kim müsəlmanların işləri ilə maraqlanmadığı halda sübhə çıxarsa, müsəlman deyil!”

“Əgər bir kəs “Ey müsəlmanlar kömək edin!” çağıran insanı eşidib ona cavab verməzsə, o, müsəlman deyil!”[3]

Allah buyurur: “Hamınız bir yerdə Allahın ipindən yapışın, bir–birinizdən ayrılmayın! Allahın sizə verdiyi nemətini xatırlayın ki, siz bir–birinizə düşmən ikən, O sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir–birinizlə qardaş oldunuz. Siz oddan ibarət uçurumun kənarında ikən, O sizi oradan xilas etdi”[4]. Lakin biz isə bu uçurumu getdikcə dərinləşdirməyə çalışırıq.

ƏHLİ–BEYT XƏTTİ ÜZƏRİNDƏ AÇILIŞ

Əhli-Beytin dəsti-xəttinə nəzər salanda biz nə görürük? Bu xətdə birlik varmı? Biz bilirik ki, bu xətt onu yolunu azmaqda, kafirlikdə və s. bu kimi hallarda günahlandıran düşmənçilik həmləsinə məruz qalmışdı. Biz bu xətti gücləndirən və qüvvətləndirən vəhdət (birlik) yarada bildikmi? Bu xəttin təfsilatını və təbiətini öyrətsinlər deyə içində mütəxəssislərin olduğu bir şura yaratmağa nail ola bildikmi?

Elmi yollarda rəngarənglik təmsil etməsi etibarilə, haqqında “elmi işdə zənginlik nümayiş etdirir” deyilən mərcəliyin bolluğunda yaşadığımız vaxtda görürük ki, o (mərcəlik), bağlı dairələrə çevrilmişdir. Hər kəs həmin dairəni özü üçün bağlayır və öz dairəsindən başqa bir dairəyə pəncərə açmağa hazır deyildir. Beləliklə də, bu tərəfdən təəssübkeşlik məsələsi hər hansı bir xəttə və heç bir kəsə xidmət etməyən bir yolla irəliləyir. Vəziyyət belə olur ki, sən bir şəxsə, o da başqa bir şəxsə müraciət edir. Bundan da artığı odur ki, sənin məzhəbin onun məzhəbindən və ya sənin dinin onun dinindən fərqlənirsə, burada geniş aspektdə düşünməyən müxtəlif təəssübkeşlik ortaya çıxır. Bizim ən geniş üfüqümüz İslam və Əhli-Beytin öz dəsti-xəttindəki dəyəridir. Onlar İslamın imamlarından olub İslama açılmışdılar.

İmam Sadiq (ə) şiələrə tövsiyə edirdi ki: “Bu camaatın içində və bu məscidlərdə namaz qılan şəxs Peyğəmbərin (s) arxasında namaz qılan şəxs kimidir. Bu, nə üçündür ki?” Lakin bəzi şiələr ona deyirdi ki, bu şəxs bizi şirkə və küfrə sürükləyər. O demişdi: “O, Allaha qarşı çıxsa da, sən Allaha itaət et!”[5] Yəni sən əksinə hərəkət etmə. Məscidə daxil olanların birincisi ol. Belə sual ortaya çıxır: “İmamlar niyə bunu istəmişlər?” Onlar bunu ondan ötrü planlaşdırmışdılar ki, aralarında ixtilaf olsa belə, qovuşma faktı və ya dialoq yolu ilə müsəlmanlar məscidlərdə bir-birinə qaynayıb-qarışsınlar.

İmam Sadiq (ə)-ın həyatını öyrəndikdə görürük ki, o, evində də, məscidlərdə də özünün məzhəbinə qulluq etməyən müsəlmanlar üçün müraciət obyekti olmuşdu.

Əbu Hənifə, Malik ibn Ənəs və başqalarının onun haqqında necə danışdıqlarını gördükdə hiss edirik ki, onlar İmamın haqqında sanki müraciət etdikləri bir mərcə kimi danışırlar. Hətta bəzi hənəfi qazıları deyirdilər ki, əgər fitva Cəfər ibn Mühəmməd Sadiqin fitvası olarsa, onu dəyişə bilmərik.

Burada İslami həyata dair bir açılış vardı. Müsəlmanlar bir (vahid) məsciddə ibadət edirdilər. İmamların zamanında belə, şiələr üçün bir, sünnilər üçün digər bir məscidin olduğu məlum deyil. Hamı eyni məsciddə namaz qılırdı. Bunun mənası odur ki, Peyğəmbər (s) və imamlar bir islami xətt təsis etmişlər. Onlar öz tərəfdarlarının yoldan azmalarını və ya bu işdə zəiflik göstərmələrini istəməmişlər. Onlar görmüşlər ki, müsəlmanların mədəni, siyasi, ictimai və iqtisadi qüvvəsi onlar bir yerə cəm olduqda ortaya çıxır. Bir yerə yığışanda əgər ixtilaf etsələr, bu ixtilaf ittifaqa çevrilər. Lakin sən tək bir tərəfdə, o da başqa tərəfdə oturduqda, sən onunla, o da səninlə danışa bilmir və bu uzaqlıq üzündən hər bir qrupun digərinə qarşı daşıdıqları uydurma və qorxulu surətlər üst-üstə yığılacaq. Bir xalq məsəlində deyildiyi kimi: “Uzaqlıq soyuqluqdur”.

HƏDƏ–QORXULARA QARŞI MÖVQE

Hazırda yaşadığımız bu günlərdə və gələcəkdə müsəlmanlar və İslam dünyası üçün dərin bir problemə gətirib çıxaracaq bu reallıq qarşısında, yəni hər bir yerdə İslama müharibə elan edən beynəlxalq sionizmin hədə-qorxuları, öz mövqeyinə, qanunlarına və əqidəsinə görə İslamı müharibəyə sövq edən beynəlxalq “nəhəng”lərin hədə-qorxuları, hər bir yerdə müsəlmanların mədəni mövqelərinə sirayət etməyə başlayan beynəlxalq küfrün qarşısında biz düşdüyümüz bu reallıq barəsində duşünməliyik.

Hər birimiz bir küncə qapılıb dünyanı təmsil etdiyini düşünərək öz yerində əyləşməməlidir. Heç bir insan öz şəxsiyyətinin daxilində boğularaq özünü öz varlığında həbs etdirməməlidir. O, belə hesab etməlidir ki, onun varlığı bütün ümməti təmsil edir. Həyatda hər kəsin öz mövqeyi və rolu vardır. Qarşımızdakı üfüqlər genişdir. Gəlin azad havada nəfəs alaq, çünki yaşadıqlarımızın çoxu pislik ab-havası ilə doludur. Gəlin yaradıcı şüur ilə hərəkət edək. Belə ki, həyatımıza müsəlman olaraq yaşamağımız üçün günəş işıq salar və bizə hərarətini və nurunu əta edər. İstəyirik ki, Rəsulullahın (s) əmanətini öz çiyinlərimizdə daşıyaq və onu bu dəsti-xətt və reallıq səviyyəsində özümüzün əsas işi hesab edək.

Əzizlərimiz! İmam Sadiq (ə) bəzi kəlamlarında demişdi: “Din yalnız məhəbbətdir!”[6] Allah-Taala bizə köklü məhəbbətin reallıqda nə cür olduğunu öyrədib. “De: “Əgər Allahı sevirsinizsə, onda mənə tabe olun” təbliğin hər addımında, “ki, Allah da sizi sevsin!”[7]

Nifrət yox, … Məhəbbət. Parçalanma yox, … Birlik. Düşmənçilik yox, … Qardaşlıq. Bütün bunlar o əməllərdir ki, Allah müsəlmanlardan bunların üzərində hərəkət etməyi istəyir. Peyğəmbər (s)-in və İmam Sadiq (ə)-ın mövludu günü biz onlara öz qəlbimizdən, ağlımızdan, taqətimizdən məhəbbət bəsləyən, sevən və açıq bir “İslam” əta etməliyik ki, o, müsəlmanları məhəbbət və məsuliyyət dairəsində birləşdirə bilsin. Peyğəmbərlik insanın hissiyyatında vəhy üçün bir çıxışdır. İmamlıq isə peyğəmbərlik yolunda bir hərəkətdir. Bu da ondan ötrüdür ki, bu hərəkətin ağıl, ruh və qəlbdə kök salmış bir İslam olması üçün insanın islami hissiyyatını dərinləşdirsin.

Bu, mövlud dərsidir…

Yalnız xarici formasına görə deyil, missiyaya görə mövluda məna verin.

“Mühəmməd yalnız Peyğəmbərdir. Ondan əvvəl peyğəmbərlər gəlib getmişdir. Əgər o ölsə və ya öldürülsə, siz gerimi dönəcəksiniz? Halbuki geri dönən şəxs Allaha heç bir zərər yetirməz. Lakin Allah şükür edənlərə mükafat verər”.[8]

“Mühəmməd Allahın Peyğəmbəridir. Onunla birlikdə olanlar kafirlərə qarşı sərt, bir–birinə qarşı isə mərhəmətlidirlər. Sən onları rüku edən, səcdəyə qapanan, Allahdan riza (razılıq) və lütf diləyən görərsən. Onların əlaməti üzlərində olan səcdə nişanəsidir. Bu, onların Tövratdakı və İncildəki vəsfidir. …”[9]

Görürsənmi ki, zaman bizi ondan ayırsa belə, bu xətlə gedirik, əqidəsində, şəriətində, hərəkətində onunla birlikdə olmaq üçün o dünyada və bu dünyada onunla olmaq üçün bu yolla gedirik. “… Qoy yarışanlar onun üçün yarışsınlar!”[10]

Bütün həmdlər Allaha – aləmlərin Rəbbinə məxsusdur!

Müəllif: Əllamə Seyid Mühəmmədhüseyn Fəzlullah

Xütbə 11 iyul 1998-ci ildə söylənmişdir.

[1] “Nisa”, 59

[2] “Biharul-ənvar”, c. 75, f. 64, 212-ci hədis

[3] “Müstədrəkul-vəsail”, c. 12, f. 32, 6-145-ci hədis

[4] “Ali-İmran”, 103

[5] “Biharul-ənvar”, c. 74, b. 20, 120-ci hədis

[6] “Biharul-ənvar”, c. 27, b. 4, f. 57

[7] “Ali-İmran”, 31

[8] “Ali-İmran”, 144

[9] “Fəth”, 29

[10] “Mütəffifin”, 26

ƏRBAKAN XOCANIN DİLİNDƏN PEYĞƏMBƏRİMİZ (S)

Sen8

ƏRBAKAN XOCANIN DİLİNDƏN PEYĞƏMBƏRİMİZ (S)

Prof. d-r Nəcməddin Ərbakan

Hamınızı, bütün tədbir iştirakçılarını hörmət və məhəbbətlə salamlayır, sevgi ilə qucaqlayıram. Bu gün 28 aprel 1997-ci il bazar ertəsi günü gözəl Ankaramızın bu əzəmətli salonunda bir yerə yığışmışıq. Dini İşlər İdarəsinin tərtib etdiyi Doqquzuncu müqəddəs doğum həftəsini başlayırıq.

Hər şeydən əvvəl belə gözəl bir görüşü təşkil edən, bu qədər əhəmiyyətli bir mövzunu gündəmdə saxlayaraq 9 ildən bəri bu sahədə fəaliyyətini davam etdirən Dini İşlər İdarəsinin bütün kollektivinə və təşkilatçılarına hüzurunuzda təşəkkür edirəm. Belə bir toplantıda böyük bir maraqla iştirak edən dəyərli qardaşlarımıza da bu tədbirə təşrif buyurduqlarına görə ayrıca təşəkkür edirəm. Bu həftənin bütün millətimiz, bütün İslam aləmi və bütün insanlıq üçün xeyirli olmasını Cənabı-Allahdan istəyirəm.

“İnsan sevdiyi ilə həşr olunacaqdır!” Cənabı-Haqq hamımızı Peyğəmbərimiz əleyhissəlam ilə həşr etsin. Cənnətdə ona qonşu etsin, inşallah!

Belə bir həftəni bir ənənə olaraq qızılgül ilə təmsil etmək nə qədər də mənalıdır. Necə ki tədbir başlayarkən bizə verilən əlimdəki bu gülün üzərinə:

“Canım qurban olsun sənin yoluna,

Adı gözəl, özü gözəl Mühəmməd”, –

deyə Yunis İmrənin səmimi hisslərlə söylədiyi bir beyti yazılmışdır. Və bu həftə belə gözəl bir rəmz ilə işarələnmişdir. Həqiqətən, bütün İslam dünyasında və bizim adət-ənənələrimizdə də qızılgül güllərin ən gözəli hesab edildiyi üçün Peyğəmbərə məhəbbətin rəmzi olaraq qəbul edilmişdir.

Həmçinin bizim millətimizin bir böyüklüyü də ondadır ki, Peyğəmbərimizə hörmət əlaməti olaraq neçə illərdir camelərimizi qızılgül şəkilləri ilə yox, gül qönçələri ilə bəzəyirlər. Onun böyüklüyünə hörmət xatirinə yenə bizim millətimiz Mühəmməd adı əvəzinə “Mehmet”, “Mehmetcik” adından istifadə etmişdir. Ümumiyyətlə, bir gülün bu həftənin simvoluna çevrilməsini və bunun yaratdığı təsiri yüksək qiymətləndirirəm və bunu xüsusi olaraq diqqətinizə çatdırıram.

Peyğəmbərimiz əleyhissəlam Quran-kərimdə də ifadə edildiyi kimi, bütün insanlığa ən gözəl nümunə (üsveyi-həsənə) olaraq göndərilmişdir. Buna görə də hər bir məsələdə ondan nümunə götürmək səadət və xoşbəxtliyə qovuşmaq üçün ən gözəl yoldur. Yenə Quran-kərimdə bildirildiyi kimi o, “Bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərilmişdir”. Onun rəhmətindən yalnız müsəlmanlar deyil, yalnız bütün insanlıq deyil, həqiqətən, bütün aləmlər faydalanır. Əsasən Quran-kərim və Peyğəmbərimiz əleyhissəlamın Sünnəsi İslamı öyrənə bilmək üçün göndərilmişdir, çünki Cənabı-Haqq Rəhman və Rəhimdir. O, bizi yaratmış və ədalətli olduğuna görə də bizi bu dünyada daim imtahan etməkdədir. Lakin bu imtahanda uğur qazanmağımız, dünya və axirət səadətinə qovuşmağımız üçün Rəhman və Rəhim sifətinin tələbi olaraq İslam dinini göndərərək bizə yol göstərməkdədir.

Əlbəttə, Cənabı-Haqq gördüyü işləri ən mükəmməl şəkildə yerinə yetirir. Buna görə də bizə bir tərəfdən Quran-kərimi, digər tərəfdən də ən gözəl nümunə olaraq Peyğəmbərimiz əleyhissəlamı göndərmişdir. Əgər Peyğəmbərimiz əleyhissəlam olmasaydı, biz Kitaba baxaraq səcdənin necə yerinə yetirildiyini belə mükəmməl bilməzdik, çünki təkcə Kitabdan öyrənmək yetərli olmaz. Bu gün kimimiz qulağa, kimimiz də ənsəsi üzərinə yatıb-qalxaraq səcdə edərdik. Halbuki bir dəfə gördüyü zaman insan: “Həə. Deməli, belə etmək lazımmış”, – deyə doğru olanı başa düşər. Ona görə də ən gözəl təlim yolu Kitab və Sünnə yoludur. Bax, Cənabı-Haqq da bizə İslamı belə göndərmiş və düzgün olanı göstərmişdir. Buna görə də müsəlmançılığı öyrənmək üçün Peyğəmbərimiz əleyhissəlamı tanımaq və onun əzəmətini hiss etməyə çalışmaq əsas bir şərtdir və hər şeyin təməli də elə bundan başlanır.

Hər bir müsəlman bu həqiqətlərə inanır. Ümumiyyətlə, onu tanımaq üçün belə bir həftənin təşkil olunması bu sahədə görülmüş işlərin ən xeyirlisidir. Lakin daha əvvəl də ifadə etdiyim kimi, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam bütün insanlığa rəhmət olaraq göndərildiyi üçün bütün insanların da ondan dərs alması lazımdır. Əgər bunlara diqqətlə nəzər salsaq, insanların elə buna məcbur olduğu daha açıq bir şəkildə görünmüş olacaq.

İndi isə mövzuya başqa bir formada yanaşmaq istəyirəm. Bildiyiniz kimi, son illərdə genlər üzərində çox əhəmiyyətli tədqiqatlar aparılır. İstər kənd təsərrüfatı sahəsində və istərsə də tibbi məqsədlər üçün görülən işlər və aparılan araşdırmalara çox böyük məbləğdə maliyyə sərf olunur. Bu sahədə göstərilən fəaliyyət və aparılan təcrübələr, elmi nəticələr göstərmişdir ki, bitki, heyvan və insan dişi və erkək hüceyrənin birləşməsindən təşəkkül edən bir ilk hüceyrədən meydana gəlir. Bunlarda da bir hüceyrə qılafı, bir plazmatik membran və bir xromosom vardır. Lakin bunların birindən buğda, birindən pişik, birindən isə insan ortaya çıxır. “Bu nə üçün belə olur?” – sualının cavabında genlər üzərində aparılan araşdırmalar bu həqiqəti ortaya çıxarmışdır: “İnsan xromosomu heyvan və bitki xromosomundan fərqlənir”.

Elmi araşdırmaların nəticəsində bitkiləri meydana gətirən xromosomların tək mərkəzli, heyvanları meydana gətirən xromosomların iki mərkəzli, insanları meydana gətirən xromosomların isə üç mərkəzli olduğu və insanı insan edən əsl xüsusiyyətlərin də bax, bu üçüncü mərkəzdən ortaya çıxdığı məlum olmuşdur. Ümumiyyətlə, meymundan insan olmaz, çünki meymun bir heyvandır və onun xromosomu iki düyünlüdür. Əslində insanı insan edən üçüncü düyün də xromosomun içində belə mövcud deyildir.

İnsanı insan edən bu üçüncü düyün nədir?

İnsana “gülən heyvan”, yaxud “danışan heyvan” deyə tərif vermək çox yanlışdır, çünki meymunlar da gülür və danışır. Hətta balıqlar belə uzaq dənizlərdə bir-biri ilə danışa bilir.

Bax, o üçüncü düyünə görə Allahın insanlara verdiyi və insanları digər canlılardan ayıran dörd təməl xüsusiyyət vardır. İnsan elə bir məxluqdur ki: 

1. Doğru ilə yanlışı,

2. Pis ilə yaxşını və gözəl ilə çirkini,

3. Ədalətlə zülmü,

4. Faydalı ilə zərərlini bir-birindən ayıra bilir.

İnsanlar sahib olduğu bu dörd xüsusiyyətə görə bütün məxluqların ən şərəflisidir. Bu xüsusiyyətlərin əsasında insan cəmiyyətlərində doğru ilə yanlışın ayırd edilməsindən elm, pis ilə yaxşının, gözəl ilə çirkinin ayırd edilməsindən əxlaq və din, faydalı ilə zərərlinin ayırd edilməsindən iqtisadiyyat, ədalət ilə zülmün ayırd edilməsindən isə siyasət və hüquq ortaya çıxmışdır. Bax, insanın xromosomundakı bu müxtəliflik də cəmiyyəti və dünyanı bu vəziyyətə salmışdır. Bu açıqlamanı əxlaqın, dinin və elmin özünəməxsus yerini çox yaxşı başa düşək deyə verirəm. Elm hər şeyin doğrusunu göstərir. Beş dörddən böyükdür. Lakin bu hələ kifayət deyil. Əgər o beş qazanc haram, dörd qazanc da halaldırsa, din və əxlaq  gəlib halal olan dörd qazancın haram olan beş qazancdan üstün olduğunu öyrədir. Beşin dörddən böyük olduğunu bilmək kifayət deyil. Buna görə də bunları bir-birinin yerinə qoymaq mümkün deyil.

Elm meşədə yolu azmış bir adamın əlindəki kompasa bənzəyir. Ağılla hərəkət edib göy üzünə baxaraq və ulduzları müşahidə edərək düzgün cəhəti müəyyənləşdirə bilərsiniz. Yaxşı, “Bəs, mən indi bu qaranlıqdan xilas olmaq və təhlükələrlə dolu bu meşədə cəhətləri müəyyən etmək, doğru yolu tapmaq üçün hansı tərəfə gedəcəyəm?” – deyə düşünərkən şimal tərəfdəki ağacların arxasındakı yırtıcılar məni gözləyirsə, cənub tərəfdə başqa təhlükələr vardırsa, mütləq olaraq şimala və cənuba getmək heç bir fayda verməz. Xilas ola bilmək üçün ağıl şərt olduğu kimi, bunu göstərən din, məlumat verən Quran-kərim və Peyğəmbərimiz əleyhissəlamın Sünnəsi də bu ölçüdə kompas kimi şərtdir və zəruridir. İnsana həm ağıl, həm də xəritə lazımdır. Ümumiyyətlə, yalnız ağıla və elmə əsaslanaraq səadət və xoşbəxtlik tapacağını zənn edənlər əslində səhv düşünürlər və belə insanlar xəta içindədirlər.

Din fitri və zəruridir. Səadət və xoşbəxtliyin qaçılmaz bir parçasıdır. Onsuz da müsəlmançılıqda elm dinin bir parçasıdır. Ümumiyyətlə, bu xətadan xilas olma məcburiyyətindəyik.

İnsanların tarixən keçdiyi həyat yoluna nəzər saldığımız zaman nə görürük? Peyğəmbərlər insanlara ən böyük inqilabları göstərmişlər. Sühuf verilən ülul-əzm peyğəmbərlərdən İbrahim əleyhissəlam bütləri qırdıqdan sonra baltanı böyük bütün çiyninə qoydu və bütlərin sahibləri ora gəldikdə üzünü onlara tutaraq: “Bu bütləri bu, böyük büt qırdı”, – dedi. Bu sözə, əlbəttə ki, heç kəs inanmadı, çünki bir büt gedib başqa bütü qıra bilməz. Bu, əslində bizə bunu təlqin edir: “Dində ağıla və məntiqə uyğun gəlməyən hər hansı bir sözə inanmaq olmaz”. Bax, bu hadisə insanlıq tarixində böyük bir dönüş nöqtəsi olaraq elm cığırının açılmasını təmin etmişdir.

Digər tərəfdən Musa əleyhissəlama göndərilən On Əmr hüquq nizamının ortaya çıxmasını təmin etmişdir. Yəni qoyduğu qaydalar bütün insanlığın tabe olması lazım olduğu nizamı ortaya çıxarmışdır.

Davud əleyhissəlamın dövründə insan artıq hər cəhətdən yerləşməyə başladığı üçün ticarəti, yəni iqtisadiyyatı qurmuşdur.

İsa əleyhissəlama gəlincə isə o da əxlaqın təməlini meydana gətirmişdir.

Yəni insana verilmiş dörd təməl məziyyət insanlıq tarixinin dönüş nöqtələri olaraq yaşanmışdır. “Yaxşı, bu peyğəmbərlər bu işləri gördülər, bəs Peyğəmbərimiz əleyhissəlam hansı işləri görmüşdür?” – deyə belə bir sual qarşısında qaldığımız zaman bunu bilmək üçün bu gün əlimizdə olan Matta İncilini oxuyaraq əsl həqiqəti öyrənə bilərik. Orada belə yazılır: “Həvarilər İsa əleyhissəlamın ayrılacağını hiss etdikləri vaxt narahat olmağa başladılar. O bunu hiss etdikdə dedi: “Baxın, mən ayrılıram deyə üzülməyin. Mən ayrılmalıyam ki, hər şeyi nizamlayanın gəlməsinə zəmin hazırlansın”.

Kimdir o? Əlbəttə ki, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam, yəni peyğəmbərlər ayrı-ayrılıqda insanlıq tarixində yeni səhifələr açmışlar. Lakin son peyğəmbər (ə) hər şeyi nizama salmışdır.

Elmi, əxlaqı, iqtisadiyyatı və hüququn təməl qaydası olan ədaləti də nizamlamış və qaydaya salmışdır. Məhz buna görədir ki, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam bütün insanlığın ən önəmli şəxsiyyətidir, dönüş nöqtəsidir. Və hamımız onu da bilirik ki, din fitridir və insanlığın xilası üçün buna yiyələnmək zəruridir.

Bir az əvvəl çox dəyərli qardaşlarımız da çıxışlarında ifadə etdilər ki, İslam demək elm, müasirlik, ictimai ədalət və ədalətli bir quruluş deməkdir. Ümumiyyətlə, bu barədə daha artıq izahata ehtiyac olmadan “Elm Çində də olsa belə, onun ardınca gedin”, – hədisi-şərifi elmin nə qədər əhəmiyyətli hesab olunduğunu ortaya qoymaqdadır. “İki günü bir-birinə bərabər olan şəxs bizdən deyildir!” – deyir bizim Peyğəmbərimiz. Bəs nə olmalıdır? Hər gün daha irəliyə doğru getməliyik, yəni tərəqqi etmək, yenilik və müasirlik əsl İslamın bir sifətidir. Onsuz inkişaf etmək olmaz. O, hər bir şəxsi irəliyə doğru aparan ən güclü mühərrikdir.

Digər tərəfdən “Qonşusu ac ikən tox yatan bizdən deyildir!” – hədisi-şərifi ictimai ədalətə işarə etdiyi kimi, “Özü üçün istədiyini mömin qardaşları üçün də istəmək”dən ibarət olan İslam düşüncəsi nə gözəl bir ədalətli quruluş fikri ortaya qoymaqdadır. Ümumiyyətlə, xoşbəxtlik üçün, insani keyfiyyətlərə malik olmaq üçün nə lazımdırsa, hamısı İslamda vardır. Peyğəmbərimiz də buna başçılıq edən şəxsdir. Buna görə də ifadə edildiyi kimi, Peyğəmbərimizin doğum günü bir həftə ərzində deyil, bütün il boyu keçirilsə belə, yenə də azdır.

Deyildiyi kimi, İslam dini barış və sülh dinidir. İslam kəlməsi “silm” və “səlam” sözlərindən yaranıb. Silm və səlam sülh deməkdir və bizim Peyğəmbərimiz də bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərilmişdir.

Bir az bundan əvvəl çıxış edən qardaşlarımızın sözləri onun necə tolerantlıq və mərhəmət Peyğəmbəri olduğunu ifadə etməyə yetərli olduğu üçün mən bu barədə geniş şəkildə bütün təfərrüatı ilə danışmaq istəmirəm.

Peyğəmbərimizin mübarək doğum günü səadət və xoşbəxtlik nizamı üçün son dərəcə önəmli bir hadisədir. Bunun önəmli bir nümunəsi də Qüdsdür. Qüds tarix boyunca bir neçə dəfə qərb mədəniyyətinin əlinə keçmişdir. Onlar Qüdsə gəldikləri hər səfərdə müsəlmanları qılıncdan keçirmişlər. Lakin müsəlmanlar hər dəfə oranı xilas etdikdən sonra onları bağışlamışlar, çünki İslam əfv, tolerantlıq və gözəl davranış deməkdir.

Buna görə də müsəlman oldu-olmadı, hamı Peyğəmbərimizi bir rəhbər olaraq qəbul etmək məcburiyyətindədir. Necə ki Qərb araşdırıcıları bunu açıq şəkildə göstərmiş və etiraf etmişlər. Cəmiyyətdə hamı tərəfindən tanınan məşhur elm adamları belə Peyğəmbərimizin malik olduğu üstünlükləri göstərərək bunu aydın bir şəkildə izah etmişlər. Buna görə də Peyğəmbərimizə sadəcə olaraq təkcə müsəlmanların deyil, bütün insanların sevgi göstərməsi son dərəcə təbiidir və labüddür.

Bir məsələyə də diqqətinizi yönəltmək istəyirəm. Görün, sonradan müsəlmanlığı qəbul edən Con Devnport özünün müsəlman olmasını necə anladır: “Mən bir tarixçi idim. Müxtəlif araşdırmalar apardığım üçün İslam dini və Hz. Mühəmməd əleyhissəlam haqqında bilgiləri də araşdırdım. Bu araşdırmamı elmi şəkildə həyata keçirdim. Əvvəl uşaqlıq dövründən başladım. Gördüm ki, Həzrət Mühəmməd əleyhissəlamın tərtəmiz bir uşaqlıq illəri olub. Gənclik dövründə hamının nümunə göstərdiyi və “əl-Əmin” dediyi etimadlı bir şəxs hesab olunub. Vəhy dövrünə və digər hadisələrə nəzər salanda bunlar hamıdan üstün bir insanın xüsusiyyətləridir, – deyə düşündüm. Lakin bu son peyğəmbərdir, – deyə bilmədim”. Ancaq Məkkənin fəthini araşdırmağa başladığı zaman artıq işin rəngi dəyişdi.

Məkkənin fəthi haqqında yazılmış ən gözəl kitablardan birinin adı “İzzu Sacidə”, yəni “Səcdədəki İzzət”dir, çünki Peyğəmbərimiz fəthdən sonra Məkkəyə girərkən dəvəsinin üstündə Cənabı-Haqqa həmd və şükr edərək daxil oldu. Məkkənin fəthi ilə müsəlmanlar tərəfindən ən böyük zəfər qazanıldığı halda və Peyğəmbərimizə həyatı boyunca ən böyük zülmü rəva görən insanların hamısı təslim olub tir-tir titrəyərkən Peyğəmbərimiz intiqam almaqla, hətta ədalətlə hər cür cəzanı verə bildiyi halda, onların hamısını, o cümlədən Ühüd müharibəsində öz əmisi Hz. Həmzənin ciyərini çeynəyən insanı belə bağışlamışdır.

Con Devnport deyir: “Belə bir müəzzəm hadisəni gördüyüm vaxt həyəcanlanmağa başladım. Yaxşı, bütün bunlardan sonra nə edəcək? – deyə düşünərkən bir də gördüm ki, yenə Mədinəyə qayıtdı və yenə arpa çörəyi yeyərək həsirin üzərində yaşamağa başladı. Bütün bunları görüncə hamısı normal insanların həyatında da vardır, lakin bu zəfəri qazandıqdan sonra sadə həyatına təkrar qayıtmaq ancaq böyük bir Peyğəmbərin əxlaqı ola bilər, – dedim və qaçaraq səcdəyə qapandım və müsəlman oldum”.

Bəli, Peyğəmbərimiz bütün insanlıq üçün ən gözəl nümunədir. Bu həftəni tərtib edənlər və onu bütün insanlığa tanıtdırmaq üçün bu xeyirli xidməti göstərənlər nə xoşbəxt insanlardır!

Mühəmməd Akif Ərsoyun Peyğəmbərimiz haqqındakı bir sözünü açılış nitqini söyləyən xanım bacımız ifadə etdi. Mən də sözümü yenə Mühəmməd Akif Ərsoy qədər dəyərli olan şairimiz Nəcib Fazil Kısakürəyin bir fikri ilə bitirmək istəyirəm;

“Yol onun, varlıq onun, gerisi bir anqarya (məcburi iş)

Üzüstü çox süründün ayağa qalx, Sakarya”.

Mübarək doğum həftəsi xeyirli olsun!

“MİLLİ GÖRÜŞ” jurnalı, 2-ci buraxılış, səh. 10

DÖVLƏT BAŞÇISI OLARAQ HƏZRƏT MÜHƏMMƏD (S)-2

Sen7

DÖVLƏTİN KONSTİTUSİYASI YARADILIR

Siyasi baxımdan Məkkədən tamamilə fərqlənən Mədinədə bir dövlət, yəni Məkkədəkinə oxşayan bir idarə sistemi yox idi. Ous və Xəzrəc adlı iki böyük ərəb qəbiləsi şəhərin hakimləri səlahiyyətinə malik idi. Əhalinin təqribən yarısını təşkil edən yəhudilər isə bu iki ərəb qəbiləsindən asılı vəziyyətdə idilər (məvali idilər). Bəni-Qəynuqa, Bəni-Nəzir və Bəni-Qüreyzə adında bu üç böyük yəhudi qəbiləsinin heç bir siyasi təsiri olmadığı kimi bir neçə ailədən ibarət olan xristianların da artıq heç bir funksiyası yox idi.

Həzrət Mühəmməd Mədinəyə hicrət etdikdə şəhərin dini və etnik vəziyyəti belə bir mənzərəyə sahib idi: Əhalisinin sayı 10 min nəfərdən ibarət olan şəhərin 10%-ni müsəlmanlar təşkil edirdi. Ümumiyyətlə, müsəlmanların say baxımdan bir üstünlükləri olmadığına görə Mədinədəki qruplar müsəlmanlara qarşı ortaq bir mövqe tutsaydılar, eynilə Məkkədəkinə bənzər düşmənçiliklə qarşılaşa bilərdilər. Vaxtı ilə Abdullah ibn Übeyy adında bir mədinəli də belə bir təşəbbüs göstərmiş və Mədinənin kralı olmaq istəmişdir.

Ona görə də Həzrət Peyğəmbər hər şeydən əvvəl islami təbliği asanlaşdıracaq və müsəlmanların təhlükəsizliyini təmin edə biləcək bir dövlətin yaranmasına ehtiyac hiss etdi, çünki Məkkəni tərk etmələrinə baxmayaraq, təhlükə hələ tamamilə aradan qalxmamışdı və Məkkə Dövləti hər an müsəlmanlara qarşı təcavüz edə bilərdi. Rəsulullah buna görə tələsdi və əsl qayəsini heç kimə açıqlamadan Mədinədəki ərəb və yəhudi qəbilə rəislərini bir evə toplayaraq onların qarşısına müştərək müdafiə təklifi ilə çıxdı.

Dövlət quruluşu haqqında heç bir bilgiyə sahib olmadıqları kimi işin əhəmiyyətini də çox başa düşə bilməyən yəhudilər və digər qruplar Hz. Mühəmmədin təklifini qəbul etdilər. Lakin o, bu mövzuya səhlənkar yanaşmağın böyük fəsadlarla nəticələnəcəyini bildiyinə görə qruplararası bu sözlü müqaviləni yazdırdı ki, qaynaqlarımızda bu, “kitab” (yazılı müqavilə) olaraq qeyd edilir[1].

Qərb şərqşünaslarının fikrincə, (məsələn, Vellhauzen) 47 maddədən ibarət olan bu yazı Həmidullah Xocanın təsnifatına görə 52 maddədən ibarətdir. 1-25-ci maddələrarası olan Birinci Bölüm müsəlmanlara, yerdə qalan 27 maddə isə yəhudilərə aiddir.

Mövzumuz məhdud olduğu üçün insanlıq tarixinin bu ilk yazılı konstitusiyasını bütün təfsilatı ilə şərh edə bilmirik. Lakin bir-iki məsələ üzərində dayanmalıyıq:

1. Eyni dövləti meydana gətirən müxtəlif cəmiyyətlərin müştərək xarici müdafiəsi, yəni etnik və dini mənsubiyyəti nə olursa-olsun, Mədinə Dövlətinə xaricdən ediləcək hər cür təcavüzə qarşı bütün qruplar bərabər müdafiəyə çıxacaqlar.

2. Hər cəmiyyətin dini, hüquqi və mədəni müstəqilliyi olacaq, heç kim başqasının dininə, ibadətinə, bir sözlə, daxili işlərinə qarışmayacaq.

3. Həzrət Mühəmmədin bu konstitusiyaya görə dövlət başçısı və bu cəmiyyətlərarası qarşıdurmalarda həkəm olmasını bütün qruplar qəbul edəcək. Qrupların qəbul etdikləri qanuna görə onun verəcəyi qərara heç kim etiraz etməyəcək.

4. Konstitusiyanin mətninin dövlət başçısı olan Həzrət Mühəmməd tərəfindən hazırlanmasını bütün qruplar qəbul edəcək.

5. Bu müxtəlif insan qruplarının idarə edilməsi üçün hazırlanan konstitusiya ilahi Qanuna, yəni Qurana zidd olmayacaq.

Tətbiqi olduqca asan, dini və etnik qrupların hər cür azadlıqlarını özündə əks etdirən bu model konstitusiyanı Mədinədəki bütün cəmiyyətlər sevə-sevə qəbul etdilər.

İlahi vəhydən qaynaqlandığı üçün xətasızlığı bir tərəfə qalsın, sistem və rejimlərin bir-biri ilə münaqişə şəraitində yaşadığı mövcud bəşəri sistemlərin hamıya bərabər haqq-hüquq verə bilmədiyi bu vəziyyətdə yalnız müsəlmanların deyil, bütün dünya insanlarının üzərində düşünmələri zəruri olan bu model konstitusiya işlənə bilməsi və insan fitrətinə uyğunluğu baxımından təcrübəsi düşünülə bilən tək model kimi görünür.

Müasir insanlarda tək nümunəvi dövlət rejimi olaraq qəbul etdirilmək istənilən və tarixdə heç bir zaman təcrübə yaşamamış demokratiyanın artıq insanları qane edə bimədiyi, xalq idarəçiliyi deyə tərif verilən bu rejimin də praktikada bəzi siniflərin yaranmasına, idarəçiliyin bu siniflərdən hər hansı birinin əlinə keçməsi nəticəsində də hüquqlarına, dinlərinə, mədəniyyətlərinə, adət-ənənələrinə zidd olsa da, iqtidardakı qrup xaric, qalan bütün qrupları dörd il gözləməlidirlər ki, hər yönü ilə özlərinə yad olan iqtidarı dəyişdirə bilsinlər. İqtidarın bütün siyasi hiylələrdən istifadə edərək və xalqı süni vədlərlə aldadaraq bir daha səslərin 51%-ni qazanması istisnadır! Başqa sözlə desək, demokratiya 51%-in 49% üzərində təhəkkümüdür (yəni hakim olmasıdır). Bu 49%-in nə qanunvericilik, nə də icra mövzusunda heç bir söz haqqı yoxdur. Bu baxımdan demokratiya paradokslarla doludur və ya ən azından iki standartlıdır. Demokratiyaya Qərb patronluq (xocalıq deməmək üçün) etdiyi üçün tətbiqatda ideal (!) demokratiyadan çox Qərbin mənfəətlərini təmin edən bir demokratiya görünür. Yəni Qərb ələlxüsus müsəlmanlara demokratiya təbliğ edərkən insan haqları, yaxud da bütün insanların bərabərliyi kimi bir qayğı ilə hərəkət etmir. Ona görə də “Qərb dəyərlərini rədd edən bir islami-siyasi hərəkat demokratik qaydalar içərisində iqtidara gəlməyi”[2] istəsə, onun bu fəaliyyətinə icazə verilməz. Eyni ilə 1991-ci ilin iyununda Əlcəzairdə baş verən hadisələrin göstərdiyi kimi Qərbin mənfəətini təmin edən hökumət demokratik fikirli olmasına baxmayaraq, bu hərəkata icazə verməyib seçkini ləğv etdi və demokratik yolla iqtidara gəlmək istəyən müsəlmanları küçələrdə güllə yağışına tutdu. “Bu hadisədə Qərbin izlədiyi, demokratiyanın bütün qurum və quruluşları ilə yerləşməsi deyil, öz dəyərlərinin tətbiq edilməsidir. Əgər həmin dəyərləri diktator rejimlər qoruya bilirsə, bu vəziyyətdə bu rejimlərə göz yumula bilər”[3]. Buna görə də Qərb öz dəyərlərinə zidd olan (bu yalnız islami bir idarəçiliklə mümkündür) demokratik bir rejimdənsə, öz dəyərlərini qoruyan, hətta lazım gələrsə, bu dəyər(!)ləri qorumaq üçün çəkinmədən müsəlman qanı tökən zülmkar rejimlərə üstünlük verməkdədir ki, Orta Şərq bunun ən gözəl nümunəsidir.

Elə bu səbəblərə görə də Həzrət Mühəmmədin hazırladığı Konstitusiya və təcrübəsi üzərində daha çox dayanaraq ona həssaslıqla yanaşırıq. O, Dövlətin mərkəzi olaraq seçdiyi camidə Allahdan aldığı vəhyin işığında insanları tərbiyə edir, ordularını nizama salır və insanlara insanlıq öyrədəcək, ədaləti tətbiq edəcək şəxslər yetişdirirdi. Onun dövlət parolu və beynəlxalq siyasətinin təməli bu idi: “Heç kimə zülm etməyin, sizə zülm edilməsinə də əsla imkan verməyin!”

Bu böyük qanun sözdə qalmamış, nümunəvi dövlət başçısı olan Peyğəmbər tərəfindən tətbiq də edilmişdir.

İTAƏT

Qeyri-müsəlman statusunda olan vətəndaşlar ümumi hökmlərdə və yuxarıda qeyd edildiyi kimi cəmiyyətlərarası qarşıdurmalarda dövlət başçısı olan Həzrət Mühəmmədə itaət etməklə mükəlləfdirlər. Müsəlmanlar isə hər mövzuda ona itaət etməklə mükəlləfdirlər.

Dövlət idarələrində dövlətə aid işləri nizamlı şəkildə qaydaya salmaq, müəyyən sistemlə inkişaf etdirmək, hər sahədə geriləmənin qarşısını almaq üçün ən önəmli ünsürlərdən biri də itaətdir. İtaətin olmadığı dövlətlərə anarxiya və nizamsızlıq hakimdir. Buna görə də Həzrət Mühəmməd bu mövzuya diqqətlə yanaşmış, onun üzərində həssaslıqla dayanmış və əshabə də lazımi itaəti göstərmişdir. Məhz İslam Dövləti də bu şəkildə formalaşmış və bu şəkildə ayaq üstə dayana bilmişdir. İslam Dövlətində dövlət başçısına itaətin aradan getməsilə də xilafət səltənətlə əvəz olundu.

Bir hakimiyyətə itaət etməklə mükəlləf olmaq, yəni itaəti qanunlarla məcburi hala gətirmək yalnız dövlətlərdə mümkündür. Əlbəttə, bunu deyərkən bəzi müvəqqəti təşkilatlanmalardakı itaət məcburiyyətini nəzərdə tutmuruq.

İstər ilahi olsun, istərsə də bəşəri olsun bütün dövlətlərdə iqtidara itaət məcburiyyəti vardır. Başqa sözlə desək, itaətin varlığı elə dövlətin varlığıdır. Heç bir kəsin itaətini təmin etməmiş bir hakimiyyətin dövlət olma faktı müzakirə olunan nəzəriyyədən başqa bir şey deyildir.

Quran-kərimdə itaətlə əlaqədar bir çox ayə vardır. Bu kəramətli ayələrdə Allah insanlardan Öz dövlətinə itaət etməyi istəyir. Özünə olunan itaətin yalnız göndərdiyi son Peyğəmbəri Həzrət Mühəmmədə itaətlə ola biləcəyini əmr edir Quranda. … Hətta Allahın insanları sevməsini belə Özünün son Peyğəmbərinə, yəni Onun yer üzündəki dövlətini təmsil edən Rəsulullaha (ə) qeydsiz-şərtsiz təslim olmaqda görür Rəbbimiz: “De: “Əgər siz Allahı sevirsinizsə, mənə tabe olun ki, Allah da sizi sevsin və günahlarınızı bağışlasın. Allah Ğəfurdur (Bağışlayandır), Rəhimdir (Rəhimlidir)!”[4]  

Rəsulullaha itaət etməyənlərin də kafirlər olduğunu sonrakı kəramətli ayədə Cənabı-Haqq bu şəkildə ortaya qoyur: “De: “Allaha və Rəsula itaət edin! Əgər üz döndərərsinizsə, şübhəsiz ki, Allah da kafirləri sevməz!”[5]

Həmçinin itaətlə əlaqədar olan bu kəramətli ayə tamamilə siyasətlə və dövlət idarəçiliyi ilə əlaqədardır: “Ey iman gətirənlər! Allaha, Rəsula və özünüzdən olan əmr sahiblərinə itaət edin. Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və axirət gününə (qiyamət gününə) iman gətirmişsinizsə, onu Allaha və Rəsula ərz edin (yəni mübahisəni onların təlimatına görə həll edin). Bu, daha xeyirli və təvil baxımından (yəni nəticə etibarilə) daha yaxşıdır”[6]. 

Kəramətli ayədəki itaət silsiləsi müsəlman insanın siyasət qanunudur. Bəzilərinin çıxıb bu qanunu qüvvədən salmasına baxmayaraq, əslində bu qanun dəyişdirilməsi mümkün olmayan qanundur.

Diqqət edilərsə, kəramətli ayə möminlərə müraciət edir, yəni kəramətli ayə müsəlmanlar üçün vacib bir vəzifə müəyyənləşdirir. Elə bu baxımdan da müsəlman kimi yaşamağın şərtini ortaya qoyur. Nəticə etibarilə də müsəlmanların siyasətləri, dövlətləri və əlbəttə ki, dövlət başçıları bu dəyişməz qanunla müqəyyəd olub (istisna olunub) müsəlman kimi yaşanacaqsa, bu qanunun dairəsindən kənara çıxıla bilməz!

Kəramətli ayənin ilk müxatəbi və onu müsəlmanlar üzərində ilk tətbiq edən şəxs də dövlət başçısı olan Həzrət Peyğəmbərdir.

Dövlət başçısı olan Həzrət Peyğəmbər bütün tətbiqatlarında Allahın qoyduğu Qanuna tabe olmağa məcbur olduğu kimi müsəlman dövlət başçıları da Həzrət Peyğəmbərin tətbiqatına, yəni Allahın Qanununa tabe olmağa məcburdurlar. Ona görə də Peyğəmbərə (ə) tabe olmamaq Quran tərəfindən küfr olaraq tövsif edilmiş[7], həmin xətaya yol verib həmin küfrə düşməmək üçün müsəlmanlara Allah tərəfindən bu şəkildə xəbərdarlıq edilmişdir: “Ey iman gətirənlər! Allaha itaət edin, Rəsula itaət edin və əməllərinizi puça çıxarmayın! Kafir olanları, (insanları) Allah yolundan döndərənləri, sonra kafir kimi ölənləri, şübhəsiz ki, Allah bağışlamayacaqdır!”[8] Buxaridə “Kitabul-əhkam”ın ilk fəslindəki bir hədisi-şərifdə Rəsulullah belə buyurur: “Kim mənə itaət edərsə, o, Allaha itaət etmiş olar. Və kim mənə üsyan edərsə, o, Allaha üsyan etmiş olar. Kim mənim təyin etdiyim sərkərdəyə itaət edərsə, o, mənə itaət etmiş olar. Və kim mənim təyin etdiyim sərkərdəyə üsyan edərsə, o, mənə üsyan etmiş olar”.

Rəsulullahın bu hədisini diqqətlə nəzərdən keçirsək, görərik ki, itaət və üsyan kəlmələri tamamilə siyasi mahiyyət daşıyır. Necə ki hədisin mətnindəki əmir (sərkərdə) kəlməsi də tam siyasi bir kəlmədir. Dövlət başçısı olan Rəsulullah özünün təyin etdiyi sərkərdələrə itaət edilməsini istəyir. Həzrət Peyğəmbəri mücərrəd bir din xadimi olaraq görmək istəyənlər, bir müftinin, bir keşişin, ya da rahibin əmrində sərkərdələrin olmadığını çox yaxşı bilirlər. Məgər ki, bunlar din xadimi olmaqla yanaşı dövlət başçısı da olsunlar.

Ümumiyyətlə, insanlığın xilası üçün Allahdan vəhy alan Həzrət Mühəmməd bu vəhyi insanlara çatdıra bilmək üçün başçısı olduğu dövlətdən vasitə olaraq istifadə edirdi.

DÖYÜŞ VAQİƏSİ

Həzrət Mühəmməd (ə) dövlət başçısı olduğuna görə onun həm İslamı təbliğ etmək üçün, həm də İslam Dövləti ilə düşmənçilik edənlərlə zaman-zaman döyüşməsi çox təbiidir, çünki hər bir dövlətin belə döyüşlərə məruz qalmağı labüddür.

Dövlət başçısı olan Həzrət Mühəmməd də Bədr döyüşündə olduğu kimi gözlənilməz hadisələr qarşısında qalaraq, bəzən də Xeybər və Təbuk döyüşlərində olduğu kimi İslamı təbliğ etmək üçün döyüşmüşdür. Bu döyüşlər nəticəsində düşmənlər ya məğlub olmuş, ya da Hüdeybiyyə və Fədəkdə olduğu kimi müqavilələr bağlayaraq sülhə nail olunmuşdur.

Həzrət Mühəmmədin dövlətinin qayəsi İslamı təbliğ etmək və hakimiyyətin bütünlüklə Allaha aid olmasına qədər mübarizə aparmaq[9] olduğuna görə, o yalnız döyüşmür, eyni zamanda qonşu dövlət başçılarına məktublar göndərərək onları İslama dəvət edirdi. Bəzi dövlət başçıları Həzrət Mühəmmədin elçilərini çox gözəl qarşılamalarına baxmayaraq, bəziləri də onlarla çox pis davranırdılar. Hətta bu diplomatik yazışmalar nəticəsində Yəmən kralı Bazan ilə Həbəşistan kralı Nəcaşi müsəlmanlığı qəbul etmişdilər. Bütün bu tarixi hadisələr ən mötəbər qaynaqlarda qeyd edildiyi bir halda, bəzi çağdaş müfəssirlərin sırf modernlik olsun deyə bunları inkar etməsi[10] çox düşündürücüdür və təəssüf hissi yaradan bir hadisədir.

Bu mövzunun dünyadakı ən səlahiyyətli mütəxəssisi olan Prof. Mühəmməd Həmidullah tamamilə elmi məlumatlara əsaslanaraq Həzrət Peyğəmbərin bu məktublarının yazıldığını sübut etdiyi bir halda[11] ancaq kiməsə yaltaqlanmaq üçün belə mənasız sözlər danışmaq nə elmə, nə də elm adamına yaraşır!

Bu məktubların yazılmadığını iddia edən müasir araşdırıcı görün hansı arqumentlə, faktla çıxış edir: “Əgər Peyğəmbərimiz İran, Bizans imperatorluğuna, Misir valisinə məktub yazmışdırsa, bunları hansı dildə yazmışdı? Ərəbcə. Yaxşı, İran, yaxud Bizans İmperatoruna, Misir valisinə ərəbcə məktub yazmağın faydası nədir? Axı onlar ərəbcə bilmirdilər”[12].

Bu necə elmi düşüncədir? Ən kiçik yaşlı bir ibtidai sinif şagirdi belə bilir ki, hər dövlət beynəlxalq yazışmalarda öz dilindən istifadə edir.

Bütün İslam tarixçiləri bilirlər ki, Həzrət Mühəmmədin xanımlarından birinin adı Mariyə idi və Misirdən gəlmişdi. Mariyə anamızın Misirdən gəlişinin səbəbini modern görünmək üçün qanuni və qeyri-qanuni hər bir çarəyə baş vuran araşdırıcı bunu necə görməyə bilər? Hamı bilir ki, Misirdə İskəndəriyyə kralı olan Müqəvqisə Həzrət Mühəmməd bir dövlət məktubu göndərmiş, o da İslam dövlətinin elçisinə böyük iltifat göstərərək Həzrət Mühəmmədə iki cariyə göndərmişdir ki, bunlardan biri Rəsulullahın evləndiyi Mariyədir.

Müasir araşdırıcının dəlillərindən (!) biri də budur: onun fikrincə, Bizans kimi bir super dövlətə Həzrət Mühəmməd təhdidedici bir məktub yaza bilməzdi![13]

“Meydan Laroisse”yə[14]qaynaq kimi əsaslanan bu müfəssir (!) Həzrət Mühəmmədin Muxtar[15]olduğunu, Allahdan başqa heç kimdən qorxmadığını bilmir məgər? Baxmayaraq ki, bu, bir etiqadi məsələdir.

Miladi 7-ci yüzillikdə dünyanı istismar edən İran və Bizansla mübarizəsi yoxdursa, Buxaridə yazılan bir hədisi-şərifində[16] Həzrət nə üçün belə desin: “Kəsra yıxılarsa, ondan sonra Kəsra (İran İmperatorluğu), Qeysər (Bizans və Roma Krallığı) yıxılarsa, ondan sonra Qeysər olmayacaqdır. Mühəmmədin canı əlində olan Allaha and içirəm ki, siz onların xəzinələrini Allah yolunda xərcləyəcəksiniz!” Əgər modernistlər hədisə də inanmırlarsa, daha heç bir söz deyə bilmərik. Biz onlara yalnız bu kəramətli ayəni xatırlada bilərik. “Onlar Allahın nurunu öz ağızları ilə söndürmək istəyirlər. Allah isə kafirlərin xoşuna gəlməsə də, Öz nurunu tamamlayacaqdır. Müşriklərin xoşuna gəlməsə də, onu bütün dinlərdən üstün etmək üçün Öz Rəsulunu hidayət və Haqqın dini ilə göndərən Odur!”[17]

NƏTİCƏ

Başa salmağa çalışdığımız bütün bu fikirlər Həzrət Mühəmmədin qurduğu İslam Dövlətinin həqiqətini və onun da Peyğəmbər olmaqla yanaşı həm dövlət başçısı, həm də ordu sərkərdəsi olduğunu göstərmək üçündür. O, Allahdan aldığı vəhylə insanları tərbiyə edən həqiqi bir lider, onları qurtuluşla müjdələyən misilsiz bir Xilaskardır. Mikro planda bütün müsəlmanlara, makro planda isə bütün insanlara çağırışımız budur ki, bu nümunəvi rəhbərin, bu misilsiz dövlət başçısının və nəhayət, Allahın bu son Elçisinin xəbərdarlıqlarına qulaq asaq ki, həm biz, həm də insanlıq xilas olsun!

Müsəlmanlar bunu yaxşı bilməlidirlər ki, onların Həzrət Mühəmmədi nümunə götürən dövlətləri olmadıqca, onlar yerli və xarici istismarçıların zülmü altında əziləcək, bütün güzəştlərə baxmayaraq, xəyal etdikləri islami həyata qovuşa bilməyəcəklər. Başqalarının sizə vəd verdiyi dünya nemətlərinin sizi Allahdan nə qədər uzaqlaşdırdığını başa düşə bilirsinizmi? Əmr sahiblərinizin, Kitab və Sünnəyə görə yox, öz mənfəətlərinə xidmət edəcək bir din təbliğ etdiklərini heç görmürsünüzmü?

Ey ömrü sona yaxınlaşmış olan dünyanın əzilmiş insanları! Nümunəvi insanın nümunəvi çağırışına doğru gəlin! Divarları: “Heç kimə zülm etməyin, sizə zülm edilməsinə də əsla imkan verməyin!”, “Öldürmək istədiyiniz quduz bir it də olsa, ona işgəncə verməyin!”, “Allahı qəzəbləndirib yaltaqlıq edərək bəzi idarəçiləri sevindirənlər bizdən deyildir!” və “Qonşusu ac olduğu halda süfrəyə oturanlar bizdən deyildir!” – qanunları ilə bəzənmiş Milli Məclisinizi qurun ki, nümunəvi insanın nümunəvi qanunları ilə xilas olasınız!

 “MİLLİ GÖRÜŞ” jurnalı, 2-ci buraxılış, səh. 16

[1] İbn Hişam, “əs-Sirətun-nəbəviyyə”, II, 501

[2] Mövzunun ayrıntıları üçün baxın: Əli Bulaç, “Bir demokratiya tənqidi”, “Kitab” jurnalı, 1991-ci il iyul-avqust buraxılışı, 53-54-cü buraxılış

[3] Həmin məqalə

[4] “Ali-İmran”, 31

[5] “Ali-İmran”, 32

[6] “Nisa”, 59

[7] “Mühəmməd” surəsinin 32-ci ayəsində buyurulur: “Şübhəsiz ki, kafirlər, (insanları) Allah yolundan döndərənlər və hidayət yolu özlərinə bəlli olduqdan sonra Rəsula qarşı çıxanlar Allaha heç bir zərər verə bilməzlər. Allah onların əməllərini puç edəcəkdir!”

[8] “Mühəmməd”, 33, 34

[9] “Ənfal” surəsinin 39-cu ayəsində buyurulur: “Fitnə qalmayıb və bütün din yalnız Allaha məxsus olanadək onlarla vuruşun. …”

[10] Süleyman Atəş, “Quran-kərimin universal müraciətinə dəvət”, İstanbul, 1990, s. 59

[11] Mühəmməd Həmidullah, “Həzrət Peyğəmbərin altı orijinal məktubu”, Bəyan yayınları, İstanbul, 1990

[12] həmin mənbə, eyni səhifə

[13] həmin mənbə, s. 67

[14] “Sabah” qəzetinin kuponla paylaşdırdığı, üz qabığı qara rəngli olan böyük bir ensiklopediya. 24 cilddir.

[15] Seçilmiş, ixtiyarı əlində olan, müstəqil

[16] “Kitabul-mənaqib”, f. 122

[17] “Səff”, 8, 9

DÖVLƏT BAŞÇISI OLARAQ HƏZRƏT MÜHƏMMƏD (S)-1

Sen7

DÖVLƏT BAŞÇISI OLARAQ HƏZRƏT MÜHƏMMƏD (S)

Prof. d-r İhsan Sürəyya Sırma

Atatürk Universiteti İlahiyyat Fakültəsi, İslam tarixi müəllimi

GİRİŞ

İslam dinini Qərb şərqşünaslarının təsiri altında olaraq araşdıran elm adamları, istər müsəlman olsun, istərsə də olmasın, eyni ilə şərqşünaslar kimi, məsələyə dünyəvi  (laik və sekularist) və yaxud dinsiz bir gözlə baxdıqlarına görə başqa mövzularda olduğu kimi Hz. Peyğəmbərin dövlət başçılığı və İslam dövləti ilə bağlı mövzuda da müəyyən xətalara yol vermişlər.

Mövzunu ətraflı şəkildə izah etmək və başa düşmək istəyiriksə, Allahın insanları qəflət yuxusundan oyandırmaq üçün göndərdiyi son Peyğəmbərin mübarizə tarixindəki bəzi hissələri üzərində dayanmağımız lazımdır. Bu işi görərkən də əsaslandığımız qaynaqlar onun qurduğu dövlətin təməli olan Quran və Sünnə, bir də mötəbər İslam tarixi qaynaqları olacaqdır.

Heç kim bizdən gözləməsin ki, VII yüzilliyə aid olan bu məsələni həll etmək üçün bizə mədəni olduğu qəbul etdirilməsi istənilən Qərb hüquq qaynaqlarından istifadə edəcəyik. Ümumiyyətlə, təməli Roma hüququna əsaslanan Qərb hüquqlarının belə iki yüz ildən artıq keçmişi yoxdur, çünki Qərb hər kralın özünə xas qanunları ilə idarə olunurdu. Və bu qanunların hamısı bəşəridir və insan istəyinə bağlıdır. İslam dini isə ilahi qanunlara bağlı idi və bu ilahi qanunlara zidd olan bir qanunu Peyğəmbər belə qoya bilməzdi.

Bax, bu ilahi qanuna görə qoyulan qulluq vəziyyəti insanları hər cəhətdən əhatə edir. Başqa sözlə desək, islami qanuna təslim olan şəxs eyni zamanda dünyəvi bir etibara sahib olmur. İslam dini insanları həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən əhatəyə aldığına görə müsəlman insan “bu məsələdə İslam hüququna, başqa məsələlərdə isə Roma hüququ və Qərb mədəni(!) hüququna tabeyəm”, – deyə bilməz. Əlbəttə, biz bunu deyərkən bu gün bəzi Qərb meyilli alimlərin bir cəza və diktat üsulu ilə İslamı Qərbə uyğunlaşdırmaq üçün etdikləri cəhdləri nəzərə almırıq.

HƏZRƏT MÜHƏMMƏD PEYĞƏMBƏR SEÇİLİR

Bu qısa girişdən sonra indi də mövzumuzu Həzrət Mühəmmədin apardığı mübarizəni şərh etməklə başlayaq.

İslam tarixçiləri ümumi olaraq “Sirə” (“Peyğəmbərin tarixi və həyat tərzi”) dediyimiz bu nümunəvi mübarizəni iki dövrə ayıraraq izah edirlər:

1. Məkkə dövrü

2. Mədinə dövrü

Hər iki dövrdə baş verən hadisələrin hamısı üzərində dayanmaq, şübhəsiz, mümkün deyil. Ona görə də biz daha çox bir tərbiyə və inkişaf dövrü hesab edilən Məkkə dövrü haqqında çox danışmadan İslamın bir dövlət şəxsiyyətinə büründüyü Mədinə dövrü haqqında söhbət açacağıq. Əgər Həzrət Mühəmmədin İslam yolunda apardığı mübarizə formasını araşdırsaq, qənaətimizə görə mövzuya bir aydınlıq gələcək və onun adi bir qəbilə başçısı yox, nümunəvi bir dövlət başçısı olduğu fikri ortaya çıxacaqdır.

MƏKKƏ DÖVRÜ HAQQINDA QISA MƏLUMAT

Hz. Peyğəmbər (s) İslamı təbliğ etməyə başlayarkən əvvəlcə bu işə əhəmiyyət verməyən Məkkə Dövləti onun qarşısında öz mövqeyini nümayiş etdirməyə başladı. Bununla bərabər Hz. Mühəmmədə qarşı faktiki təcavüzə keçməmişdən əvvəl dövləti təmsil edən nümayəndə heyətini onun yanına göndərərək təbliğatdan əl çəkməsini təklif etməyi məsləhət bildilər. Həmin təklifi əmisi Əbutalibə bu şəkildə çatdırdılar: “Ey Əbutalib! Sənin qardaşın oğlu ilahlarımızı, bütlərimizi inkar etdi, dinimizi və atalarımızı təhqir etdi, atalarımızın sapqın yolda olduqlarını söylədi. Ya onu bu işdən çəkindirməlisən, ya da bizimlə onu baş-başa buraxmalısan, çünki sən də bizim kimi ona inanmırsan”.

Məkkə dövlətinin səlahiyyətli şəxslərinin dediklərinə nəzər salsaq, həqiqətdə vəziyyətin heç də onların dedikləri kimi olmadığını görərik, çünki Hz. Mühəmməd heç kimə pis söz demirdi. O yalnız bütləşdirilmiş, ilahlaşdırılmış bəzi qurumların, ya da şəxslərin Allaha şərik qoşulmamasını, ibadət ediləcək tək məqamın Allah olduğu etiqadını öz yerində yerləşdirmək istəyirdi.

Təmas edilməsi lazım olan başqa bir xüsus da budur:

Məkkə cəmiyyətində İslam dini ilə bərabər bir çox müxtəlif din və etiqad sistemi olmasına baxmayaraq – elə bu gün də olduğu kimi – dövlət yalnız İslamla və onun tətbiqçisi  Hz. Mühəmmədlə məşğul olurdu. Bunun mənası budur ki, Məkkə Dövləti özü üçün, yəni rejimi üçün yalnız İslamı təhlükəli görürdü. Necə ki rejimləri təhlükəyə düşmüş olan bütün dövlətlərin, xüsusilə bəzi qrupların müsəlmanların üstünə düşüb, onları söndürmək istəmələrinin təməlində də bu dayanır.

HİCRƏT VƏ İSLAM DÖVLƏTİNİN QURULMASI

Həzrət Peyğəmbərin Məkkədəki mübarizəsi on üç il davam etməsinə baxmayaraq, İslamı qəbul edən məkkəlilərin (bunlara xarici kölələr də daxildir) sayı mini keçmədi, çünki Məkkə Dövləti qəddar və eyni zamanda heç bir güzəştə yol verməyən bir dövlət idi. İslam dininin təbliğ edilməsinə hər vasitə ilə mane olurdu. Halbuki müsəlmanlar faktiki heç bir fəaliyyət göstərmirdilər. Buna baxmayaraq, Məkkə Dövlətində baş verən terrorların sayı günü-gündən artırdı və müsəlmanlara qarşı işgəncələr daha ağır olmuşdu.

Məkkə Dövlətinin yalnız müsəlmanlara qarşı etdiyi bu dəhşətli təcavüzünün bir izahı vardır: Müsəlmanlar bir gücə, yəni bir dövlətə sahib ola bilməsinlər!…

Buna görə də Məkkədə islami təbliğ mümkün olmadığına görə hicrət etməyə məcbur qalan Peyğəmbər (ə) bunu bildiyinə görə Mədinəyə çatar-çatmaz ilk növbədə dövlət qurdu.

İndi də mövzunu daha yaxşı izah edə bilmək üçün bir az dövlət və onun idarəçiliyi üzərində dayanaq:

Forması nə olursa-olsun, dövlətin funksiyası insanları idarə etməkdən ibarətdir. Tarix boyunca ümumi olaraq insanlar üç şəkildə idarə olunmuşlar:

1. İlahi qanunlarla.

2. Bəşəri, yəni xüsusilə insanların ortaya çıxardıqları qanunlarla.

3. Əslində hal-hazırda olduğu kimi təhrif edilmiş ilahi qanunların bəşəri qanunlarla qarışmış, qarmaqarışıq idarə sistemləri ilə.

Dövlət haqqında danışmağa başlar-başlamaz dərhal qanunlar haqqında söhbət açmağımızın səbəbi dövlətlə qanunun eyni olmasıdır. Başqa sözlə desək, dövlət deyildikdə ilk yada düşən qanunlardır.

Məsələni izah edərkən biz ikinci sistemdən başlamaq istəyirik, yəni cəmiyyəti bəşəri qanunlarla idarə edən dövlət formasından:

Kökü materializmə dayanan, istər kapitalist, istər sosialist, istərsə də faşist olsun, bu sistemlərdə qanunverici qaynaq insandır.

İnsanları idarə etmək üçün qanunvericilik səlahiyyətini əlində saxlayan bu mexanizm bəzən Firon və Nəmrud kimi tək insan, bəzən Roma Senatorluğu kimi bir qrup, kommunist rejimlərdə gördüyümüz tək partiya və Siyasi Büro və nəhayət, aldadıcı demokratiyalardakı (çünki əsl demokratiya heç bir zaman tətbiq oluna bilməmişdir) partiyaların meydana gətirdikləri Milli Məclis üzvləri insanlar şəklində təzahür edir ki, bunlara bəşəri sistemlər deyirik.

Totalitar rejimlər şəklində də tərif etdiyimiz Firon, Nəmrud, Qeysər və Şah sistemlərində tək qanunverici insan krallıq taxtında oturan şəxs sayılır. Dövlət onundur, dövlətinin qanunlarını da o qoyur və o icra etdirir. Kralın yanında olub birinci sinif kölə (əlbəttə ki, bunların rəsmi adları kölə deyil) statusunda işləyənlər bütün hərəkətlərini kralın əmrləri istiqamətində nizamlayırlar.

Birinci sinif kölə dediyimiz bu insanlar dövlətin, yəni kralın məmurlarıdırlar. (Məmur sözü ümumilikdə ölkəmizdə sanki “çox imtiyazlara malik bir təbəqədir” – fikrini yaradır. Halbuki məmur dediyimiz şəxs ona əmr edilən işi “etirazsız yerinə yetirən” deməkdir). Bunlar alt təbəqədəki ikinci sinif kölə vəziyyətində olan və cəmiyyətin əksəriyyətini təşkil edən xalqı kral adına idarə edir və onların ən sadiq kölələr olmasına çalışırlar.

Hər iki kölə sinfinin də düşünməyə və düşündüklərini açıq şəkildə deməyə heç bir haqqı yoxdur. Halbuki məmur dediyimiz birinci sinif kölələr kralın əmri üzərində düşünə bilərlər, hətta düşünməyə məcburdurlar.

Məsələn, Firon məmurlarından birinə: “Mənim üçün ən çətin və ən mürəkkəb olan bir abidə-məzar (movzaley) tik”, – deyə əmr etsə, məmuru, yəni onun qulu olan memar öldürülməmək üçün, yaxud ən azından ikinci sinif kölə vəziyyətinə düşməməkdən ötrü illərlə vaxt sərf edər və bir abidə-məzar olan piramidaları ortaya çıxarar. …

Belə sistemlərdə hər şey dövlət üçündür, dövlət də başında dayanan şəxsin mənafeyi üçün vardır.

Firon və onun kimi olanların dövləti də məzarı kimi piramida şəklindədir.

Ən başda bütün səlahiyyətləri özündə toplayan Firon onun altında da təmələ doğru genişlənən kölə sinifləri, yaxud kölə təbəqələri yer alır. Başda dayanan nə deyərsə, o olduğuna görə, ondan alt təbəqədə olanların yeganə cəhdi də köləlikdə bir üst təbəqəyə çatmaq üçün köləliyi ən mükəmməl bir şəkildə yerinə yetirmək olacaqdır. Buna görə də həmişə narahatdırlar, elə hey çırpınırlar. Əlbəttə ki, piramida ən başda oturan Tağuta doğru daraldığına görə, yəni üst köləlik məqamlarının kadrları azaldığına görə yuxarı doğru çıxdıqca kölə sinifləri arasında, ələlxüsus bir sinfə üzv kölələr arasında bitib-tükənməyən amansız bir mübarizə davam edir. Və bu mübarizədə üzv kölələr bir-birini yedikdə, ən başda dayanan Tağut kef içərisində istismar rejimini davam etdirir.

Modern demokratik dövlətlər də daxil olmaqla əslində bütün bəşəri sistemlərdə idarə mexanizmi həmin piramida ilə işləyir. Krallıqlarda dövlət piramidasının ən üst təbəqəsi kral, kommunizmdə siyasi-büro, kapitalist rejimlərdə partiya və partiya sədri, nasizmdə, yəni faşist sistemlərdə isə diktatordur.

Piramidanin alt təbəqələrinin hamısı başda dayanan Tağut üçün çalışır və onun üçün vardırlar. Tağut istismar etdiyi insanların məsələyə bu şəkildə baxıb həqiqətləri görməmələri üçün “Dövlət” deyilən bir tabu uydurur və bu dövləti öz şəxsi ilə eyniləşdirir. Beləcə dövlət və əlbəttə, onun başçısı piramidanı meydana gətirən xalq üçün hər şeydir. Və o şərtlərlə yaşayan xalq elə hey qışqırır: Yaşasın Kral! Yaşasın dövlət! Dövlət düşmənlərinə ölüm!

Tarixi seyr içində elm və texnologiya inkişaf etdikcə piramidanın elementləri daha da möhkəmlənir. Başın rəsmi ideologiya halına gətirdiyi bəzi qavramlar (anlayışlar) tabulaşdırıldığına görə tənqid edilməsi belə qeyri-mümkün vəziyyət alır.

Başda dayanıb özünü ilahlaşdıran kral partiya, yaxud da diktator özünü və rejimini qoruyan qanunlar qəbul edərək toxunulmazlıq, tənqidsizlik kimi prinsiplər meydana gətirir və bunları sual verilməz və dəyişdirilmələri təklif belə verilə bilməz bir vəziyyətə salaraq piramidanın alt təbəqələrini özünə bağlayır, onlara dəyərsiz yanaşır və şəxsiyyətlərini əlindən alaraq onları asılı insan vəziyyətinə salır. Bu vəziyyətə düşmüş olan bir insan(!)dan da artıq insanlıq adına heç bir şey gözləmək olmaz. O, yəni insan haqsızlıqlara qarşı üsyan edən ülvi qayəsindən, əşrəfi-məxluqat (yaradılmışların ən şərəflisi) olan şərəfli sifətindən uzaqlaşdırılmış, əhsəni-təqvim (ən gözəl biçimdə yaradılmış) məqamından ayrılaraq itmiş, sanki axtalanmış və yalnız Xaliqə qul olmaq lazım olduğu bir halda başqalarına qul olmuşdur. Artıq o yalnız ona verilən əmri necə yerinə yetirəcəyi barədə düşünür. İnsanı bu şəkildə şəxsiyyətindən uzaqlaşdıran Firon və ona qul olanları Quran belə dilə gətirir: “Beləliklə, (Firon) öz qövmünü yelbeyin yerinə qoydu, onlar da ona itaət etdilər. …”[1]

Bu piramidavari dövlət quruluşu Başdan o qədər asılıdır ki, kölə vəziyyətinə salınmış piramida üzvləri qımıldanmağa belə qorxarlar, çünki onlara görə Baş müqəddəsdir və ona qarşı olan hər bir hərəkət yolverilməzdir, yaxud da böyük günahdır.

Bəşəri idarə sistemləri barədə bu şəkildə qısaca da olsa, məlumat aldıqdan sonra indi də qanunvericilik gücünü ilahi qaynaqdan alan dövlət formasına nəzər salaq:

İlahi qanunlara dayanan idarəçilərin təsiri, yəni qanunvericilik səlahiyyəti vəhyə, yəni Allahın peyğəmbərləri vasitəsilə göndərdiyi kitablara, sühufa dayanır. Bu cür dövlətlərdə dövlət başçısı olan Peyğəmbər dövləti mələk Cəbrayıl vasitəsilə Allahdan aldığı qanunlarla idarə edir.

Bununla birlikdə dövlət başçısı olan peyğəmbərlərin ilahi vəhylə zidd olmayacaq şəkildə ictihad edib qanun qoyma səlahiyyətləri vardır. Lakin peyğəmbərlərin bəşəri sistemlərdə olduğu kimi nəfsani istəklərinə tabe olaraq qanunlar qoymaları və insanları istismar etmələri barəsində söhbət belə gedə bilməz. Ümumiyyətlə, onların tətbiq etdikləri hər şey vəhy ilə uyğunluq içərisində olmağa məcburdur, yəni əsas olan ilahi qanunlardır.

Bu ilahi qanunları tətbiq etməklə vəzifələndirilmiş Peyğəmbər, yəni dövlət başçısı heç bir şəkildə Allahın verdiyi vəzifələri aşıb ancaq öz mənfəəti üçün insanların üzərinə vəzifələr qoya bilməz və bu istiqamətdə qanunlar çıxara bilməz. Qalmışdı ki, hələ bəşəri sistemlərdə olduğu kimi insanları özünə qul olmağa dəvət etsin! Allah Öz nizamını tətbiq edən Peyğəmbərə belə xəbərdarlıq edir: “Heç bir bəşər övladının Allah ona kitab, hökm və peyğəmbərlik verdikdən sonra insanlara: “Allahı buraxıb mənə qul olun!” – deməsi düşünülə bilməz. …”[2] Mütləq iqtidar və ixtiyar sahibi Allah Öz əmrlərini insanlara çatdırmaq və onları tətbiq etmək üçün peyğəmbərlər göndərir və onlara bu vəzifəni icra edərkən heç bir güzəşt etmədən yerinə yetirməyi əmr edir.

Həzrət Mühəmməd də bu sistemi idarə etməklə vəzifələndirilmiş son Peyğəmbər olduğu üçün onun ilham aldığı uca qaynaq da tam və mükəmməl olmalı idi ki, bu da Quran-kərimdir.

(ardı var)

“MİLLİ GÖRÜŞ” jurnalı, 2-ci buraxılış, səh. 16

[1] “Zuxruf”, 54

[2] “Ali-İmran”, 79