TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ SABİQ DEPUTATI,

 ƏFSANƏVİ BAŞ NAZİR, MÜHƏNDİS,

 AKADEMİK, SİYASƏTÇİ VƏ “MİLLİ GÖRÜŞ” LİDERİ

Nəcməddin Ərbakan 1926-cı il 29 oktyabrda Sinopda doğulmuşdur. Atası Adananın Kozan və Saimbəyli bölgəsində yaşamış Kozanoğullarından Məhəmməd Səbri Ərbakandır.

Ağır cinayətlər üzrə cəza rəisi olan atasının müxtəlif yerlərdə vəzifəyə təyin olunması ilə əlaqədar olaraq uşaqlığı ayrı-ayrı şəhərlərdə keçən Ərbakanın anası da Sinopun tanınmış ailələrindən birinin qızı Qəmər xanım olmuşdur.

Nəcməddin Ərbakan ibtidai təhsilə Kayseri Cümhuriyyət İbtidai Məktəbində başlamışdır. Atası Trabzona yeni vəzifəyə təyin edildiyinə görə ibtidai təhsilini burada əlaçı olaraq tamamladı.

Ərbakan xocanın ilk dəfə mənəvi təsirlənməsi hələ 3 yaşında ikən Kayseridə qaldıqları evin qarşısındakı tarixi “Laləli” camesində verilən azanlar və qılınan camaat namazları ilə başlamışdır. Onun uşaqlıq illəri bu camenin eyvanında keçmişdir. Ələlxüsus 1928-ci ilin sonunda bu camedə qılınan bir cənazə namazından olduqca təsirlənmişdir.

Çox kiçik yaşlarda namaza və oruca başlayan Ərbakan daha sonralar yenə atası Məhəmməd Səbri bəyin təqaüdə çıxıb məskunlaşdığı İstanbul Fatehdəki “İskəndərpaşa” came imamı Məhəmməd Zahid Kotku həzrətləri kimi dövrün önəmli elm və ürfan əhlindən bəhrələnmiş və mənəvi kamilləşmə mərhələsində bu böyük şəxsiyyətlərin tərbiyəsində yetişmişdir. 

1937-ci ildə ibtidai təhsilini tamamladıqdan sonra həmin il İstanbul Oğlan Liseyində orta təhsilini davam etdirməyə başladı. Məktəbdəki çalışqanlığına görə dostları tərəfindən ona “Dərya Nəcməddin”, – deyə müraciət edilirdi. Məktəbdə “Sıfırçı Avni” olaraq tanınan fizika müəllimindən ilk dəfə 10 alan şagird də məhz o olmuşdur.

Bütün sinifləri müvəffəqiyyətlə keçən Nəcməddin Ərbakan İstanbul Oğlan Liseyini 1943-cü ildə əla qiymətlərlə bitirdi. O dövrlərdə liseyi əlaçı olaraq qurtaranları universitetlərə imtahansız qəbul edirdilər. Lakin Nəcməddin Ərbakan imtahansız daxil olmağı qəbul etməyərək imtahanlarda böyük uğur qazanınca İstanbul Texniki Universitetinin ikinci kursundan birbaşa ali təhsilə başladı. İbtidai sinfə altı yaşında, universitetə də ikinci kursdan başladığına görə özündən iki yaş böyük olanlarla eyni kursda təhsil almalı oldu. Texniki Universitetdəki kurs yoldaşları arasında Süleyman Dəmirəl və Turqut Özal da var idi.

O, universitetdə oxuduğu illərdə universitet tələbələrinin namaz qılması üçün məscid açılması məsələsində böyük cəhd göstərmiş və açılan məsciddə həm namaz qılmış, həm də elmi və dini söhbətlər etmişlər.

1948-ci ilin yayında İstanbul Texniki Universitetini böyük müvəffəqiyyətlə başa vuran Ərbakan həmin ilin iyununda Maşınçılıq fakültəsi motorlar kursunda assistent olaraq vəzifəyə başladı. 1948-51-ci illər arasındakı bu 3 illik assistentlik dövründə o zaman doktorluq dissertasiyasının yerini tutan qabiliyyət dissertasiyasını hazırladı. Siniflərdə dərsləri tədris etmək dosent və professorların səlahiyyətində olmasına baxmayaraq, özü assistent olduğu halda, onun da dərs deməsinə izin verilmişdir. Qabiliyyət dissertasiyasındakı müvəffəqiyyətinə görə universitet tərəfindən 1951-ci ildə Axen Texniki Universitetində[1] elmi araşdırmalar aparmaq, elm və təcrübəsini artırmaq üçün Almaniyaya göndərilən Ərbakan alman ordusu üçün araşdırma aparan “DVL Araşdırma Mərkəzi”ndəki araşdırma ilə məşhur olan və V1 və V2-ləri inkişaf etdirən professor Şmit ilə birlikdə çox uğurlu işlər gördü. Axen Texniki Universitetində çalışdığı il yarımda, biri doktorluq dissertasiyası olmaqla 3 dissertasiya hazırlayan Ərbakan Almaniya universitetlərində keçərli olan doktor-mühəndis (dr-ing) adını aldı.

Almaniya İqtisadiyyat Nazirliyi üçün mühərriklərin daha az yanacaq yandırmaları mövzusunda araşdırmalar apararaq məruzə edən və bu arada da dosentlik dissertasiyasını hazırlayan Ərbakanın “Dizel mühərriklərdə püskürdülən yanacağın necə yandığını” riyazi olaraq izah edən bu dissertasiyası Almaniyanın elmi dairələrində böyük əks-səda doğurdu. Dissertasiya elmi məcmuələrdə nəşr edildiyi üçün o tarixdə Almaniyanın ən böyük motor fabriki olan və dünyada mühərrikin ilk istehsal olunduğu Doyç motor fabriklərinin baş direktoru prof. dok. Flaç tərəfindən Leopard tanklarının mühərrikləri ilə əlaqədar araşdırmalar aparmaq üçün bu fabrikə dəvət edildi.

Almaniya İqtisadiyyat Nazirliyinin Ruyr[2] yaşayış sahəsindəki fabriklərdən birinin üzərində araşdırma aparmaq üçün təşkil edilən heyətdə o da iştirak etmişdir. Eyni zamanda 15 gün Ruyr bölgəsindəki bütün ağır sənaye fabriklərini gəzmək və araşdırmalar aparmaq fürsəti əldə etmişdir.

II Dünya Müharibəsindən sonra Almaniya universitetlərində doktorluq edən ilk türk elm adamı olan Ərbakan 1953-cü ildə dosentlik imtahanı vermək üçün İstanbula gəldi. İmtahan nəticələrinə əsasən 27 yaşında Türkiyənin ən gənc dosenti adını almaq şərəfinə nail olan Nəcməddin Ərbakan yenidən araşdırmalar aparmaq üçün Almaniyanın Doyç fabriklərinə getdi. O, burada 6 ay müddətində mühərrik araşdırmaları üzrə baş mühəndis kimi alman ordusu üçün aparılan tədqiqat işləri ilə əlaqədar fəaliyyətə başladı.

1953-cü ilin noyabrında İstanbul Texniki Universitetinə qayıdan Ərbakan 1954-cü ilin may ayından 1955-ci ilin oktyabr ayına qədər əsgərlik vəzifəsini yerinə yetirdi. İstanbul Kağıthanədəki 6 aylıq ehtiyat zabit təlimindən sonra Halıcıoğlundakı istehkam nəzarət bölüyündə 6 ay kiçik-leytenant, 6 ay da leytenant olaraq maşınlara nəzarət və təmir hissəsində xidmət etdi.

Xidmət müddətində hər il Amerikadan alınan təchizatın siyahısını hazırladı. Hazırladığı bu siyahı amerikan yardım heyətinin diqqətini cəlb etmiş və bir amerikalı polkovnik həmin siyahını hazırlayan şəxslə görüşmək istədiyini məktəbin komandiri Şərəf Özdiləyə bildirmişdir. Məktəbin komandiri də polkovniki Ərbakanın yanına gətirmiş və polkovnik: “Siz bu günə qədər Amerikadan yardım olaraq gizləmə toru, bel, külüng və s. kimi şeylər istədiyiniz halda bu il nəzarət bölüyü üçün iş maşınlarının təmir olunması əsnasında emal edilməsi lazım olan müxtəlif hissələrin emalı üçün dəzgahlar istəmisiniz. Necə olur ki, bu dəzgahları istəyirsiniz?” – şəklində danışınca Ərbakan amerikan ordusu quruluş təlimatnaməsini açaraq: “Bizim işi görən Amerikadakı həmin birliklərdə bu dəzgahlar var, bizdə nə üçün olmasın?” – deyə cavab verəndə amerikalı polkovnik artıq deməyə söz tapmamış və bir sözlə, dəzgahlar gəlmişdir.

Əsgərlik xidmətindən sonra təkrarən universitetdəki işinə qayıdan Nəcməddin Ərbakan İstanbul Texniki Universiteti Motorlar Laboratoriyasında 100 ədəd yerli ilk motoru düzəltdi və 1956-cı ildə Türkiyədə ilk yerli motoru davamlı halda emal edəcək 200 ortaqlı (şərikli) “Gümüş Motor” səhmdar cəmiyyətini qurdu. Ərbakanda belə bir fabrik qurma fikri Almaniyada işlədiyi vaxtlarda Türkiyə Aqrar Təchizat Təşkilatının sifariş verdiyi mühərrikləri görüncə oyanmışdı. Vətənə qayıtdıqdan sonra bu sahədə fəaliyyətə başladı. Bu gün “Pancar Motor” adı altında işləyən fabrikin təməli 1 iyul 1956-cı ildə qoyuldu. “Gümüş Motor” fabrikində isə iş prosesi 1 mart 1960-cı ildə başlamışdır.

O dövrün baş naziri rəhmətlik Adnan Menderes 1960-cı ilin əvvəllərində fabriki gəzərkən: “Mən də fermerəm, bu motorlardan özüm də istifadə etmişəm. Bunun nə qədər böyük bir addım olduğunu çox yaxşı bilirəm. Türkiyədə bunların icra edildiyini görmək, məni son dərəcə məmnun etmişdir. Kaş ki mən bu fabriki 1960-cı ildə deyil, 1950-ci ildə görəydim. O vaxt Sümərbankın bir çox fabriklərini özəl sektora satar, ondan aldığım pul ilə Türkiyədə ağır sənaye fabriklərini qurardım”, – deyərək hisslərini dilə gətirmişdir. Menderes həmçinin fabrikin ehtiyacı olan 1 300 000 dollarlıq valyutanı da bir gündə təxsis etdirmişdir.

“Gümüş Motor” fabriki, digər adı ilə “Pancar Motor” fabriki 1960-cı ildən bəri 40 ildən çox bir vaxtda Türkiyənin torpaqlarını sulayan, inşaat maşınlarını, kiçik traktorları, dəniz qayıqlarını və kiçik gəmiləri hərəkətə gətirən motor ehtiyacını təmin etmiş və həmçinin Suriya, İran, Pakistan və Sudan kimi qardaş ölkələrə motor ixrac etmişdir.

1960-cı ildə Ankarada keçirilən Sənaye Konqresində “Gümüş Motor”un emal etdiyi məhsulları təqdim edən Ərbakan: “Yeni məqsədimiz avtomobillərin Türkiyədə istehsal olunmasıdır”, – fikrini ortaya atmış, o zaman rəhbərlikdə olan hərbiçilər tərəfindən bu fikrə rəvac verilmişdir. Beləliklə, Əskişəhər Dəmiryollar CER emalatxanasında “İnqilab avtomobili” adı ilə ilk yerli avtomobil hazırlanmışdır. Hərbi rəhbərlik “Gümüş Motor” fabrikinə gələrək fabriklə daha yaxından tanış olmuş və orada gördükləri onlarda böyük maraq və həyəcan yaratmışdır. Buna görə Nəcməddin Ərbakan Milli Müdafiə Nazirliyinin konfrans salonunda 200-ə yaxın general və yüksək rütbəli zabitlər üçün “Sənaye konfransı” keçirmişdir. 1965-ci ildə professor olan Ərbakan 1966-cı ilin fevralında Palatalar Birliyi Sənaye Dairəsi Sədarətinə gətirildi. Daha sonra baş katib olan Ərbakan 1968-ci ilin mayında Palatalar Birliyi İdarə Heyəti üzvü, 1969-cu ilin mayında isə Palatalar Birliyinin sədri oldu. O zamankı Dəmirəl hökuməti hər cür qanuni hökmləri heçə sayaraq Ərbakanı polis gücü ilə vəzifəsindən uzaqlaşdırdı.

Nəcməddin Ərbakan Türkiyə Palatalar Birliyi Sənaye Dairəsi sədri olduğu zaman tanış olduğu, həmin qurumda işləyən, iqtisadçı, ingilis dilini mükəmməl, alman dilini kifayət qədər bilən, fransızca danışmağı bacaran, ölkəsində və dünyada baş verən hadisələri yaxından izləyən, yüksək əxlaqa və düşüncəyə malik, cazibədar bir xanım-xatın olan Nərmin Ərbakanla 1967-ci ilin yanvarında ailə həyatı qurmuşdur. 1967-ci ilin sonlarında böyük qızları Zeynəb, 1974-cü ilin oktyabrında Əlif və 1979-cu ildə yeganə oğulları Məhəmməd Fateh dünyaya gəlmişdir. 

Nəcməddin Ərbakan sənaye sahəsinə lazımi diqqət göstərilmədiyinə görə siyasətlə məşğul olmaq qərarına gəlmiş və deputatlığa namizəd olmaq üçün “Ədalət” Partiyasına müraciət etmişdir. Burada veto edilən Ərbakan 1969-cu il seçkilərində Konyadan müstəqil olaraq namizədliyini irəli sürmüş və iki deputatın seçilə biləcəyi qədər səs toplayaraq Məclisə üzv olmuşdur.

1970-ci il 24 yanvarda Ərbakan tərəfindən “Milli Görüş” hərəkatının qurulan ilk partiyası olan “Milli Nizam” Partiyası 1971-ci il aprel ayında çevriliş üsuli-idarəsinin də təzyiqi ilə antidemokratik bir şəkildə Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən bağlandı. Ərbakan bir qədər istirahət etmək və müalicə olunmaq üçün İsveçrəyə getdi və bir müddət orada qalmalı oldu.

Daha sonra 11 oktyabr 1972-ci ildə qurulan “Milli Səlamət” Partiyası (MSP), Süleyman Arif Əmrənin rəsmi rəyasətində, Ərbakan xocanın isə təbii liderliyi ilə iştirak etdiyi seçkilərdə, 12 səslə 48 deputat və 3 senator yeri qazanaraq 51 deputatla Məclisə daxil olub qrup yaratdı.

1974-cü ildə MSP-CHP koalisiyasında Baş Nazir köməkçisi və İqtisadi Qurum Sədarəti vəzifələrini öhdəsinə götürən Nəcməddin Ərbakan beləcə Türkiyənin maddi və mənəvi inkişafı yolundakı fəaliyyətini, demək olar ki, başlamış oldu.

1977-ci il 5 iyun seçkilərindən sonra qurulan 3 tərəfli koalisiyada da bu vəzifəni davam etdirən Ərbakan liderliyindəki MSP, beləcə cəmi 4 il müddətində hökumət ortağı oldu.

1974-1978-ci illər arasında qurulan 3 hökumət dövründə də Baş Nazir köməkçisi və Nazirliklərarası İqtisadi Qurum Sədarəti vəzifəsini icra edən professor Nəcməddin Ərbakan bu dövrdə Kipr Zəfərinin qazanılmasında böyük rol oynamış, Kipr Barış Hərəkatından sonra adanın hamısının ələ keçirilməsi fikrini müdafiə etmiş, böyük tarixi Ağır Sənaye Kampaniyasının həyata keçirilməsi və müvəffəqiyyətlə davam etməsinə rəhbərlik etmiş, Türkiyənin İslam Konfransına tam üzv olmasını təmin etmiş, yeni nəsillərin milli və mənəvi dəyərlərə bağlı olaraq yetişməsində böyük önəm daşıyan İmam-Xətib Məktəblərinin açılmasında və yayılmasında önəmli xidmətlər etmişdir.

Bu dövrdə rant iqtisadiyyatı[3] yerinə real iqtisadiyyatı tətbiq etmiş, milli qaynaqlara söykənərək Anadolunun bütünlüklə inkişafı və sənayeləşməsi istiqamətində müvəffəqiyyətli addımlar atmışdır. Türkiyənin iqtisadi inkişafını və güclənməsini özləri üçün uyğun görməyən xarici düşmənlərin təsiri ilə koalisiya ortağı “Ədalət” Partiyasından 11 şəxsin müxalifət partiyasına daxil olması və nazir qoyulmaları hadisəsi ilə TBMM-də iqtidarın çoxluğu qalmayınca bir müxalifət partiyasının lideri olaraq parlament çalışmalarında böyük təsir göstərmişdir.

1978-ci ilin əvvəlindən 1980-ci ilin 12 sentyabrına qədər müxalifətdə qalan və MSP-yə sədrlik edən Nəcməddin Ərbakan 12 sentyabr çevrilişinin gətirdiyi antidemokratik tətbiqat və yasaqlarla 1987-ci ilin sentyabrına qədər siyasətdən rəsmən uzaqlaşdırıldı.

1987-ci ilin sentyabrında keçirilən referendumda yenidən siyasi haqlarını əldə edən Ərbakan 1983-cü il 19 iyulda qurulan “Rifah” Partiyasının 1987-ci il 11 oktyabrda keçirilən tarixi qurultayında yekdilliklə təkrarən sədr vəzifəsinə təyin edildi. 1991-ci il 20 oktyabr seçkilərində yenidən deputat seçilən Ərbakan daha sonra bələdiyyələr inqilabını həyata keçirmiş və nəhayət, 1995-ci il ümumi seçkilərdə böyük bir müvəffəqiyyət qazanaraq “Rifah” Partiyasını birinci partiya məqamına gətirmişdir. Buna görə də 28 iyunda hökuməti qurma vəzifəsini alaraq 7 iyulda referendumla Türkiyənin Baş Naziri olmuşdur. Prof. Nəcməddin Ərbakan 54-cü T. R. Baş Naziri olaraq 1996-cı il 28 iyundan 1997-ci il 2 iyula qədər 1 illik hakimiyyət dövründə uğurlu addımlar atmışdır. Faiz və borc spiralları içərisində çıxılmaz bir vəziyyətə düşən türk iqtisadiyyatını 6 aylıq qısa bir müddət içərisində daxili və xarici borc almadan, qiymətləri artırmadan tamamilə milli qaynaq paketlərini hərəkətə gətirməklə düzəltmiş, Türkiyəni iqtisadi krizlərdən xilas etmiş, milli mənbələrdən istifadə yolu ilə dövlətə 30 milyard dollardan çox qaynaq yaratmışdır. Şirin reseptlərlə kəndli, fəhlə, məmur, tacir, təqaüdçü, dul və yetimlərə qısa zamanda görülməmiş orta rifah artımı gerçəkləşdirmişdir. Etdiyi müxtəlif islahatlar içərisində ictimai təşkilatlar arasında “Hovuz sistemi”nin qurulmasını da göstərmək olar.

Atdığı bu addımlarla iqtisadiyyatı gücləndirən Ərbakan 1997-ci il büdcəsini balanslaşdırılmış büdcə olaraq formalaşdırmağa müvəffəq olmuş və bu büdcəni yanvar və fevral aylarında balanslaşdırılmış büdcə olaraq idarə etmişdir. Xalqın dəstəyini alan bu çox əhəmiyyətli nailiyyətlərin yanında beynəlxalq sahədə də inkişaf etməkdə olan 8 ölkənin əməkdaşlığına liderlik edərək böyük bir cəhdlə bir il kimi qısa bir müddətdə D-8[4] təşəkkülünü meydana gətirməsi önəmli bir dünya hadisəsidir.

Xalqdan alınan vergilərin və milli imkanların haqsız bir rant iqtisadiyyatı ilə kiçik bir zümrəyə ötürülməsi, beləcə milyonların əzilməsi, fəqirləşməsi və milli iqtisadiyyatın təxribata uğraması siyasətinə son qoyan Prof. dok. Nəcməddin Ərbakanın müəyyən üsullardan istifadə etməsi və onu həyata keçirməsi rant iqtisadiyyatı ilə dolanan bir dəstə rantçı zümrənin xoşuna gəlməmiş, bu zümrə 1997-ci ilin yanvarından etibarən əlindəki mətbuat və sərmayə gücü ilə 54-cü hökumətin müvəffəqiyyətli addımlarına təsir etmək üçün müxtəlif yollara baş vurmuşdur. Müxtəlif təsirlərlə koalisiya ortağı “Doğru Yol” Partiyasının deputatlarının hökumətdən dəstəklərini çəkməyə məcbur edilməsi fəaliyyətləri qarşısında bir ilin sonunda bir dəyərləndirmə aparılmış, 550 şəxslik parlamentin RP+DYP+BBP-dan meydana gələn 278 nəfərlik deputatın imzası ilə məclisdə çoxluq olaraq ən qısa müddətdə yenidən seçkilərə gedilərək daha güclü şəkildə işləmək şərti ilə hazırlanmış Yenidən Böyük Türkiyə layihəsinin istiqrar və hüzur içində təmin olunmasına qərar verilmişdir.

Koalisiya Protokolunun tələbinə əsasən seçkiyə qədər baş nazirlik vəzifəsini icra etməli olan prof. dok. Nəcməddin Ərbakan bu vəzifəni dünyada bənzəri olmayan nümunəvi davranışı ilə DYP sədri prof. dok. Tansu Çillərə vermək istəmişdir. Prezident Süleyman Dəmirəlin daha öncə siyasi həyatı boyunca uğrunda mübarizə apardığı demokratik prinsipləri bir tərəfə qoyub yanlış bir yol tutaraq uğursuz vəzifə bölgüsü aparması, 1997-ci ilin iyulundan etibarən Türkiyəni 4 il boyunca xalqın maddi və mənəvi cəhətdən çətinliklər çəkdiyi bir dövrün içinə salmışdır.

Laiklik (sekularizm və dünyəvilik) və Atatürkçülük mübahisələri nəticəsində post-modern çevriliş ilə Ərbakan istefa vermək məcburiyyətində qaldı. 1997-ci il 21 mayda Ali Məhkəmə Respublika Baş Prokuroru Vural Savaş RP-nın bağlanması üçün Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etdi və partiya bağlandı. Qurucusu olduğu “Milli Görüş” hərəkatının 2001-ci ildə bölünməsindən sonra Ərbakanın da dəstəklədiyi Milli Görüşçü qanad Rəcai Kutan rəhbərliyindəki “Səadət” Partiyasını qurdu. Daha sonra partiyanın sədrliyini icra etdisə də, siyasi fəaliyyətinə yasaq qoyulduğu üçün işindən əl çəkməyə məcbur oldu. Cəzası qurtardıqda da səhhətində yaranan problemlərə görə yenidən vəzifəsinə qayıda bilmədi.

O, 2010-cu il 17 oktyabrda təkrarən “Səadət” Partiyasının sədri seçildi. Səhhətinin getdikcə pisləşməsinə baxmayaraq, vəfat etdiyi günədək qərargahları ilə əlaqə saxlamış, partiya və ölkədaxili məsələlər ilə bağlı görüşmələrinə davam etmişdir.

19 yanvar 2010-cu ildə ayağında yaranan damar iltihabı xəstəliyinə görə xəstəxananın reanimasiya şöbəsində bir müddət müalicə olunmuşdur. Sonra tənəffüs və ürək çatışmazlığından əziyyət çəkdiyinə görə Ankaradakı “Güvən” xəstəxanasının reanimasiya şöbəsində müalicə olunmasına baxmayaraq, tənəffüs çatışmazlığı baş verdiyi üçün ürək və digər orqanların da yaratdığı narahatlıqdan 27 fevral 2011-ci il saat 8:50-də şüurunu itirərək koma vəziyyətinə düşmüş, saat 11:40-da həkimlərin bütün səyinə və həyati funksiyalarının bərpa edilməsinə çalışmalarına baxmayaraq, onun həyatını xilas etmək mümkün olmamışdır.

Vəsiyyətinə əsasən rəsmi dövlət mərasimi təşkil olunmamış və 1 mart 2011-ci il çərşənbə axşamı günü zöhr namazının ardınca “Fateh” camesində qılınan cənazə namazından sonra Zeytunburnu “Mərkəzəfəndi qəbiristanlığı”nda dəfn edilmişdir. Qəbrinə onu sevənlər tərəfindən Türkiyənin müxtəlif bölgələrindən gətirilən torpaqlarla bərabər Qüds, Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR), bosniyalı lider Aliya İzzətbeqoviçin qəbrindən gətirilən torpaqlar da səpilmişdir.

Cənazə mərasimində Prezident, Milli Məclisin sədri, Baş nazir, partiya sədrləri, nazirlər, deputatlar, TSQ (Türk Silahlı Qüvvələri) mənsubları, səfirlər, bələdiyyə sədrləri, müxtəlif partiyaların nümayəndələri, 60 ölkədən gələn hərəkat liderləri və təmsilçiləri iştirak etmiş, cənazə namazı iki milyondan çox şəxs tərəfindən qılınaraq, nəşi ailə qəbiristanlığının yerləşdiyi “Mərkəzəfəndi qəbiristanlığı”nda dəfn edilmişdir.

Məkanı Cənnət olsun! AMİN!

Azərbaycan “Milli Görüş-Sabiqun” hərəkatı

---

[1] Axen Almaniyanın Şimali Reyn-Vestfaliya vilayətində bir şəhərdir.

[2] Ruyr bölgəsi Almaniyanın Şimali Reyn-Vestfaliya vilayətində yerləşən, 5,3 milyon əhalisi olan və 4,435 kv.metr sahəsi ilə Almaniyanın ən böyük metropol yaşayış mərkəzidir.

[3] Haqsız qazanca dayanan iqtisadiyyat. Rant əziyyət çəkmədən, layiq olmadan qazanılan mülk, pul, yəni əməksiz qazanc deməkdir.

[4] Divelənmənt 8 – İnkişaf etməkdə olan 8 ölkə (Türkiyə, İran, Pakistan, Banqladeş, Malayziya, İndoneziya, Misir, Nigeriya)

ƏRBAKAN XOCANIN DİLİNDƏN PEYĞƏMBƏRİMİZ (S)

Prof. d-r Nəcməddin Ərbakan

Hamınızı, bütün tədbir iştirakçılarını hörmət və məhəbbətlə salamlayır, sevgi ilə qucaqlayıram. Bu gün 28 aprel 1997-ci il bazar ertəsi günü gözəl Ankaramızın bu əzəmətli salonunda bir yerə yığışmışıq. Dini İşlər İdarəsinin tərtib etdiyi Doqquzuncu müqəddəs doğum həftəsini başlayırıq.

Hər şeydən əvvəl belə gözəl bir görüşü təşkil edən, bu qədər əhəmiyyətli bir mövzunu gündəmdə saxlayaraq 9 ildən bəri bu sahədə fəaliyyətini davam etdirən Dini İşlər İdarəsinin bütün kollektivinə və təşkilatçılarına hüzurunuzda təşəkkür edirəm. Belə bir toplantıda böyük bir maraqla iştirak edən dəyərli qardaşlarımıza da bu tədbirə təşrif buyurduqlarına görə ayrıca təşəkkür edirəm. Bu həftənin bütün millətimiz, bütün İslam aləmi və bütün insanlıq üçün xeyirli olmasını Cənabı-Allahdan istəyirəm.

“İnsan sevdiyi ilə həşr olunacaqdır!” Cənabı-Haqq hamımızı Peyğəmbərimiz əleyhissəlam ilə həşr etsin. Cənnətdə ona qonşu etsin, inşallah!

Belə bir həftəni bir ənənə olaraq qızılgül ilə təmsil etmək nə qədər də mənalıdır. Necə ki tədbir başlayarkən bizə verilən əlimdəki bu gülün üzərinə:

“Canım qurban olsun sənin yoluna,

Adı gözəl, özü gözəl Mühəmməd”, –

deyə Yunis İmrənin səmimi hisslərlə söylədiyi bir beyti yazılmışdır. Və bu həftə belə gözəl bir rəmz ilə işarələnmişdir. Həqiqətən, bütün İslam dünyasında və bizim adət-ənənələrimizdə də qızılgül güllərin ən gözəli hesab edildiyi üçün Peyğəmbərə məhəbbətin rəmzi olaraq qəbul edilmişdir.

Həmçinin bizim millətimizin bir böyüklüyü də ondadır ki, Peyğəmbərimizə hörmət əlaməti olaraq neçə illərdir camelərimizi qızılgül şəkilləri ilə yox, gül qönçələri ilə bəzəyirlər. Onun böyüklüyünə hörmət xatirinə yenə bizim millətimiz Mühəmməd adı əvəzinə “Mehmet”, “Mehmetcik” adından istifadə etmişdir. Ümumiyyətlə, bir gülün bu həftənin simvoluna çevrilməsini və bunun yaratdığı təsiri yüksək qiymətləndirirəm və bunu xüsusi olaraq diqqətinizə çatdırıram.

Peyğəmbərimiz əleyhissəlam Quran-kərimdə də ifadə edildiyi kimi, bütün insanlığa ən gözəl nümunə (üsveyi-həsənə) olaraq göndərilmişdir. Buna görə də hər bir məsələdə ondan nümunə götürmək səadət və xoşbəxtliyə qovuşmaq üçün ən gözəl yoldur. Yenə Quran-kərimdə bildirildiyi kimi o, “Bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərilmişdir”. Onun rəhmətindən yalnız müsəlmanlar deyil, yalnız bütün insanlıq deyil, həqiqətən, bütün aləmlər faydalanır. Əsasən Quran-kərim və Peyğəmbərimiz əleyhissəlamın Sünnəsi İslamı öyrənə bilmək üçün göndərilmişdir, çünki Cənabı-Haqq Rəhman və Rəhimdir. O, bizi yaratmış və ədalətli olduğuna görə də bizi bu dünyada daim imtahan etməkdədir. Lakin bu imtahanda uğur qazanmağımız, dünya və axirət səadətinə qovuşmağımız üçün Rəhman və Rəhim sifətinin tələbi olaraq İslam dinini göndərərək bizə yol göstərməkdədir.

Əlbəttə, Cənabı-Haqq gördüyü işləri ən mükəmməl şəkildə yerinə yetirir. Buna görə də bizə bir tərəfdən Quran-kərimi, digər tərəfdən də ən gözəl nümunə olaraq Peyğəmbərimiz əleyhissəlamı göndərmişdir. Əgər Peyğəmbərimiz əleyhissəlam olmasaydı, biz Kitaba baxaraq səcdənin necə yerinə yetirildiyini belə mükəmməl bilməzdik, çünki təkcə Kitabdan öyrənmək yetərli olmaz. Bu gün kimimiz qulağa, kimimiz də ənsəsi üzərinə yatıb-qalxaraq səcdə edərdik. Halbuki bir dəfə gördüyü zaman insan: “Həə. Deməli, belə etmək lazımmış”, – deyə doğru olanı başa düşər. Ona görə də ən gözəl təlim yolu Kitab və Sünnə yoludur. Bax, Cənabı-Haqq da bizə İslamı belə göndərmiş və düzgün olanı göstərmişdir. Buna görə də müsəlmançılığı öyrənmək üçün Peyğəmbərimiz əleyhissəlamı tanımaq və onun əzəmətini hiss etməyə çalışmaq əsas bir şərtdir və hər şeyin təməli də elə bundan başlanır.

Hər bir müsəlman bu həqiqətlərə inanır. Ümumiyyətlə, onu tanımaq üçün belə bir həftənin təşkil olunması bu sahədə görülmüş işlərin ən xeyirlisidir. Lakin daha əvvəl də ifadə etdiyim kimi, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam bütün insanlığa rəhmət olaraq göndərildiyi üçün bütün insanların da ondan dərs alması lazımdır. Əgər bunlara diqqətlə nəzər salsaq, insanların elə buna məcbur olduğu daha açıq bir şəkildə görünmüş olacaq.

İndi isə mövzuya başqa bir formada yanaşmaq istəyirəm. Bildiyiniz kimi, son illərdə genlər üzərində çox əhəmiyyətli tədqiqatlar aparılır. İstər kənd təsərrüfatı sahəsində və istərsə də tibbi məqsədlər üçün görülən işlər və aparılan araşdırmalara çox böyük məbləğdə maliyyə sərf olunur. Bu sahədə göstərilən fəaliyyət və aparılan təcrübələr, elmi nəticələr göstərmişdir ki, bitki, heyvan və insan dişi və erkək hüceyrənin birləşməsindən təşəkkül edən bir ilk hüceyrədən meydana gəlir. Bunlarda da bir hüceyrə qılafı, bir plazmatik membran və bir xromosom vardır. Lakin bunların birindən buğda, birindən pişik, birindən isə insan ortaya çıxır. “Bu nə üçün belə olur?” – sualının cavabında genlər üzərində aparılan araşdırmalar bu həqiqəti ortaya çıxarmışdır: “İnsan xromosomu heyvan və bitki xromosomundan fərqlənir”.

Elmi araşdırmaların nəticəsində bitkiləri meydana gətirən xromosomların tək mərkəzli, heyvanları meydana gətirən xromosomların iki mərkəzli, insanları meydana gətirən xromosomların isə üç mərkəzli olduğu və insanı insan edən əsl xüsusiyyətlərin də bax, bu üçüncü mərkəzdən ortaya çıxdığı məlum olmuşdur. Ümumiyyətlə, meymundan insan olmaz, çünki meymun bir heyvandır və onun xromosomu iki düyünlüdür. Əslində insanı insan edən üçüncü düyün də xromosomun içində belə mövcud deyildir.

İnsanı insan edən bu üçüncü düyün nədir?

İnsana “gülən heyvan”, yaxud “danışan heyvan” deyə tərif vermək çox yanlışdır, çünki meymunlar da gülür və danışır. Hətta balıqlar belə uzaq dənizlərdə bir-biri ilə danışa bilir.

Bax, o üçüncü düyünə görə Allahın insanlara verdiyi və insanları digər canlılardan ayıran dörd təməl xüsusiyyət vardır. İnsan elə bir məxluqdur ki: 

1. Doğru ilə yanlışı,

2. Pis ilə yaxşını və gözəl ilə çirkini,

3. Ədalətlə zülmü,

4. Faydalı ilə zərərlini bir-birindən ayıra bilir.

İnsanlar sahib olduğu bu dörd xüsusiyyətə görə bütün məxluqların ən şərəflisidir. Bu xüsusiyyətlərin əsasında insan cəmiyyətlərində doğru ilə yanlışın ayırd edilməsindən elm, pis ilə yaxşının, gözəl ilə çirkinin ayırd edilməsindən əxlaq və din, faydalı ilə zərərlinin ayırd edilməsindən iqtisadiyyat, ədalət ilə zülmün ayırd edilməsindən isə siyasət və hüquq ortaya çıxmışdır. Bax, insanın xromosomundakı bu müxtəliflik də cəmiyyəti və dünyanı bu vəziyyətə salmışdır. Bu açıqlamanı əxlaqın, dinin və elmin özünəməxsus yerini çox yaxşı başa düşək deyə verirəm. Elm hər şeyin doğrusunu göstərir. Beş dörddən böyükdür. Lakin bu hələ kifayət deyil. Əgər o beş qazanc haram, dörd qazanc da halaldırsa, din və əxlaq  gəlib halal olan dörd qazancın haram olan beş qazancdan üstün olduğunu öyrədir. Beşin dörddən böyük olduğunu bilmək kifayət deyil. Buna görə də bunları bir-birinin yerinə qoymaq mümkün deyil.

Elm meşədə yolu azmış bir adamın əlindəki kompasa bənzəyir. Ağılla hərəkət edib göy üzünə baxaraq və ulduzları müşahidə edərək düzgün cəhəti müəyyənləşdirə bilərsiniz. Yaxşı, “Bəs, mən indi bu qaranlıqdan xilas olmaq və təhlükələrlə dolu bu meşədə cəhətləri müəyyən etmək, doğru yolu tapmaq üçün hansı tərəfə gedəcəyəm?” – deyə düşünərkən şimal tərəfdəki ağacların arxasındakı yırtıcılar məni gözləyirsə, cənub tərəfdə başqa təhlükələr vardırsa, mütləq olaraq şimala və cənuba getmək heç bir fayda verməz. Xilas ola bilmək üçün ağıl şərt olduğu kimi, bunu göstərən din, məlumat verən Quran-kərim və Peyğəmbərimiz əleyhissəlamın Sünnəsi də bu ölçüdə kompas kimi şərtdir və zəruridir. İnsana həm ağıl, həm də xəritə lazımdır. Ümumiyyətlə, yalnız ağıla və elmə əsaslanaraq səadət və xoşbəxtlik tapacağını zənn edənlər əslində səhv düşünürlər və belə insanlar xəta içindədirlər.

Din fitri və zəruridir. Səadət və xoşbəxtliyin qaçılmaz bir parçasıdır. Onsuz da müsəlmançılıqda elm dinin bir parçasıdır. Ümumiyyətlə, bu xətadan xilas olma məcburiyyətindəyik.

İnsanların tarixən keçdiyi həyat yoluna nəzər saldığımız zaman nə görürük? Peyğəmbərlər insanlara ən böyük inqilabları göstərmişlər. Sühuf verilən ülul-əzm peyğəmbərlərdən İbrahim əleyhissəlam bütləri qırdıqdan sonra baltanı böyük bütün çiyninə qoydu və bütlərin sahibləri ora gəldikdə üzünü onlara tutaraq: “Bu bütləri bu, böyük büt qırdı”, – dedi. Bu sözə, əlbəttə ki, heç kəs inanmadı, çünki bir büt gedib başqa bütü qıra bilməz. Bu, əslində bizə bunu təlqin edir: “Dində ağıla və məntiqə uyğun gəlməyən hər hansı bir sözə inanmaq olmaz”. Bax, bu hadisə insanlıq tarixində böyük bir dönüş nöqtəsi olaraq elm cığırının açılmasını təmin etmişdir.

Digər tərəfdən Musa əleyhissəlama göndərilən On Əmr hüquq nizamının ortaya çıxmasını təmin etmişdir. Yəni qoyduğu qaydalar bütün insanlığın tabe olması lazım olduğu nizamı ortaya çıxarmışdır.

Davud əleyhissəlamın dövründə insan artıq hər cəhətdən yerləşməyə başladığı üçün ticarəti, yəni iqtisadiyyatı qurmuşdur.

İsa əleyhissəlama gəlincə isə o da əxlaqın təməlini meydana gətirmişdir.

Yəni insana verilmiş dörd təməl məziyyət insanlıq tarixinin dönüş nöqtələri olaraq yaşanmışdır. “Yaxşı, bu peyğəmbərlər bu işləri gördülər, bəs Peyğəmbərimiz əleyhissəlam hansı işləri görmüşdür?” – deyə belə bir sual qarşısında qaldığımız zaman bunu bilmək üçün bu gün əlimizdə olan Matta İncilini oxuyaraq əsl həqiqəti öyrənə bilərik. Orada belə yazılır: “Həvarilər İsa əleyhissəlamın ayrılacağını hiss etdikləri vaxt narahat olmağa başladılar. O bunu hiss etdikdə dedi: “Baxın, mən ayrılıram deyə üzülməyin. Mən ayrılmalıyam ki, hər şeyi nizamlayanın gəlməsinə zəmin hazırlansın”.

Kimdir o? Əlbəttə ki, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam, yəni peyğəmbərlər ayrı-ayrılıqda insanlıq tarixində yeni səhifələr açmışlar. Lakin son peyğəmbər (ə) hər şeyi nizama salmışdır.

Elmi, əxlaqı, iqtisadiyyatı və hüququn təməl qaydası olan ədaləti də nizamlamış və qaydaya salmışdır. Məhz buna görədir ki, Peyğəmbərimiz əleyhissəlam bütün insanlığın ən önəmli şəxsiyyətidir, dönüş nöqtəsidir. Və hamımız onu da bilirik ki, din fitridir və insanlığın xilası üçün buna yiyələnmək zəruridir.

Bir az əvvəl çox dəyərli qardaşlarımız da çıxışlarında ifadə etdilər ki, İslam demək elm, müasirlik, ictimai ədalət və ədalətli bir quruluş deməkdir. Ümumiyyətlə, bu barədə daha artıq izahata ehtiyac olmadan “Elm Çində də olsa belə, onun ardınca gedin”, – hədisi-şərifi elmin nə qədər əhəmiyyətli hesab olunduğunu ortaya qoymaqdadır. “İki günü bir-birinə bərabər olan şəxs bizdən deyildir!” – deyir bizim Peyğəmbərimiz. Bəs nə olmalıdır? Hər gün daha irəliyə doğru getməliyik, yəni tərəqqi etmək, yenilik və müasirlik əsl İslamın bir sifətidir. Onsuz inkişaf etmək olmaz. O, hər bir şəxsi irəliyə doğru aparan ən güclü mühərrikdir.

Digər tərəfdən “Qonşusu ac ikən tox yatan bizdən deyildir!” – hədisi-şərifi ictimai ədalətə işarə etdiyi kimi, “Özü üçün istədiyini mömin qardaşları üçün də istəmək”dən ibarət olan İslam düşüncəsi nə gözəl bir ədalətli quruluş fikri ortaya qoymaqdadır. Ümumiyyətlə, xoşbəxtlik üçün, insani keyfiyyətlərə malik olmaq üçün nə lazımdırsa, hamısı İslamda vardır. Peyğəmbərimiz də buna başçılıq edən şəxsdir. Buna görə də ifadə edildiyi kimi, Peyğəmbərimizin doğum günü bir həftə ərzində deyil, bütün il boyu keçirilsə belə, yenə də azdır.

Deyildiyi kimi, İslam dini barış və sülh dinidir. İslam kəlməsi “silm” və “səlam” sözlərindən yaranıb. Silm və səlam sülh deməkdir və bizim Peyğəmbərimiz də bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərilmişdir.

Bir az bundan əvvəl çıxış edən qardaşlarımızın sözləri onun necə tolerantlıq və mərhəmət Peyğəmbəri olduğunu ifadə etməyə yetərli olduğu üçün mən bu barədə geniş şəkildə bütün təfərrüatı ilə danışmaq istəmirəm.

Peyğəmbərimizin mübarək doğum günü səadət və xoşbəxtlik nizamı üçün son dərəcə önəmli bir hadisədir. Bunun önəmli bir nümunəsi də Qüdsdür. Qüds tarix boyunca bir neçə dəfə qərb mədəniyyətinin əlinə keçmişdir. Onlar Qüdsə gəldikləri hər səfərdə müsəlmanları qılıncdan keçirmişlər. Lakin müsəlmanlar hər dəfə oranı xilas etdikdən sonra onları bağışlamışlar, çünki İslam əfv, tolerantlıq və gözəl davranış deməkdir.

Buna görə də müsəlman oldu-olmadı, hamı Peyğəmbərimizi bir rəhbər olaraq qəbul etmək məcburiyyətindədir. Necə ki Qərb araşdırıcıları bunu açıq şəkildə göstərmiş və etiraf etmişlər. Cəmiyyətdə hamı tərəfindən tanınan məşhur elm adamları belə Peyğəmbərimizin malik olduğu üstünlükləri göstərərək bunu aydın bir şəkildə izah etmişlər. Buna görə də Peyğəmbərimizə sadəcə olaraq təkcə müsəlmanların deyil, bütün insanların sevgi göstərməsi son dərəcə təbiidir və labüddür.

Bir məsələyə də diqqətinizi yönəltmək istəyirəm. Görün, sonradan müsəlmanlığı qəbul edən Con Devnport özünün müsəlman olmasını necə anladır: “Mən bir tarixçi idim. Müxtəlif araşdırmalar apardığım üçün İslam dini və Hz. Mühəmməd əleyhissəlam haqqında bilgiləri də araşdırdım. Bu araşdırmamı elmi şəkildə həyata keçirdim. Əvvəl uşaqlıq dövründən başladım. Gördüm ki, Həzrət Mühəmməd əleyhissəlamın tərtəmiz bir uşaqlıq illəri olub. Gənclik dövründə hamının nümunə göstərdiyi və “əl-Əmin” dediyi etimadlı bir şəxs hesab olunub. Vəhy dövrünə və digər hadisələrə nəzər salanda bunlar hamıdan üstün bir insanın xüsusiyyətləridir, – deyə düşündüm. Lakin bu son peyğəmbərdir, – deyə bilmədim”. Ancaq Məkkənin fəthini araşdırmağa başladığı zaman artıq işin rəngi dəyişdi.

Məkkənin fəthi haqqında yazılmış ən gözəl kitablardan birinin adı “İzzu Sacidə”, yəni “Səcdədəki İzzət”dir, çünki Peyğəmbərimiz fəthdən sonra Məkkəyə girərkən dəvəsinin üstündə Cənabı-Haqqa həmd və şükr edərək daxil oldu. Məkkənin fəthi ilə müsəlmanlar tərəfindən ən böyük zəfər qazanıldığı halda və Peyğəmbərimizə həyatı boyunca ən böyük zülmü rəva görən insanların hamısı təslim olub tir-tir titrəyərkən Peyğəmbərimiz intiqam almaqla, hətta ədalətlə hər cür cəzanı verə bildiyi halda, onların hamısını, o cümlədən Ühüd müharibəsində öz əmisi Hz. Həmzənin ciyərini çeynəyən insanı belə bağışlamışdır.

Con Devnport deyir: “Belə bir müəzzəm hadisəni gördüyüm vaxt həyəcanlanmağa başladım. Yaxşı, bütün bunlardan sonra nə edəcək? – deyə düşünərkən bir də gördüm ki, yenə Mədinəyə qayıtdı və yenə arpa çörəyi yeyərək həsirin üzərində yaşamağa başladı. Bütün bunları görüncə hamısı normal insanların həyatında da vardır, lakin bu zəfəri qazandıqdan sonra sadə həyatına təkrar qayıtmaq ancaq böyük bir Peyğəmbərin əxlaqı ola bilər, – dedim və qaçaraq səcdəyə qapandım və müsəlman oldum”.

Bəli, Peyğəmbərimiz bütün insanlıq üçün ən gözəl nümunədir. Bu həftəni tərtib edənlər və onu bütün insanlığa tanıtdırmaq üçün bu xeyirli xidməti göstərənlər nə xoşbəxt insanlardır!

Mühəmməd Akif Ərsoyun Peyğəmbərimiz haqqındakı bir sözünü açılış nitqini söyləyən xanım bacımız ifadə etdi. Mən də sözümü yenə Mühəmməd Akif Ərsoy qədər dəyərli olan şairimiz Nəcib Fazil Kısakürəyin bir fikri ilə bitirmək istəyirəm;

“Yol onun, varlıq onun, gerisi bir anqarya (məcburi iş)

Üzüstü çox süründün ayağa qalx, Sakarya”.

Mübarək doğum həftəsi xeyirli olsun!

“MİLLİ GÖRÜŞ” jurnalı, 2-ci buraxılış, səh. 10